Τίτλος: Η ιστορία της ιατρικής στην πόλη της Θεσσαλονίκης
Συγγραφέας: Συλλογικό έργο
Έκδοση: Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (2006)
ISBN: 960-88595-1-4
Τιμή: Περίπου €10
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ
Η γενική ιστορία ενός τόπου επηρεάζει μοιραία, άλλοτε σε μεγαλύτερο και άλλοτε σε μικρότερο βαθμό, διάφορες πτυχές των κοινωνικών δραστηριοτήτων. Ο αθλητισμός, οι επιστήμες, η εκπαίδευση, οι τέχνες δεν πορεύονται ανεξάρτητες μέσα στον χρόνο, αλλά δέχονται τις επιδράσεις και τις συνέπειες των ιστορικών πράξεων. Το βιβλίο της σημερινής ανάρτησης είναι τα πρακτικά ενός επιστημονικού συνεδρίου που σκοπό είχε την ανάδειξη διαφόρων στοιχείων από το παρελθόν της ιατρικής επιστήμης στην Θεσσαλονίκη (κυρίως) και στον ευρύτερο χώρο της Μακεδονίας. Και ίσως επειδή το επάγγελμά μου ανήκει σε αυτόν τον κλάδο, μου κίνησε το ενδιαφέρον.
Η έκδοση είναι απλή και λιτή. Δουλειά του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης στον χώρο του οποίου είχε γίνει το 1ο Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα την ιστορία της ιατρικής στην πόλη. Δεν γνωρίζω αν έγινε και δεύτερο τέτοιο συνέδριο και αν δημοσιεύτηκαν τα πρακτικά του. Το συνέδριο είχε διοργανωθεί 10 και 11 Δεκεμβρίου του 2004 και διάφοροι φορείς είχαν εμπλακεί στην διοργάνωσή του (Δήμος Θεσσαλονίκης, επαγγελματικοί σύλλογοι της πόλης, το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, η Ιατρική Εταιρεία Θεσσαλονίκης). Το βιβλίο προλόγιζε ο τότε Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Βασίλης Παπαγεωργόπουλος και ο τότε Αντιδήμαρχος Πολιτισμού Χαράλαμπος Αηδονόπουλος. Κάποιες φωτογραφίες συνοδεύουν μερικά κείμενα. Συνολικά μια αξιοπρεπής δουλειά.
Λίγα είναι τα βιβλία που έχουμε δει στην Vivlioniki και έχουν σχέση με την ιατρική. Ξεχωρίζω αυτό του Γεράσιμου Πεντόγαλου για την ιατρική επιστήμη στην Θεσσαλονίκη από τις αρχές του 19ου αιώνα έως το 1912 και αυτό του Σταύρου Πολυζωίδη που μιλάει για την ιατρική εξέλιξη στην Θεσσαλονίκη από το 1914 έως περίπου το 1964. Βέβαια αναφορές σε ιατρούς ή νοσηλευτικά ιδρύματα υπάρχουν πάρα πολλές σε αρκετά έργα, παλαιότερα και πιο σύγχρονα.
Από την στιγμή που έχουμε να κάνουμε με πρακτικά ενός συνεδρίου, ο αναγνώστης θα καταλάβει ότι πρόκειται για σύντομες παρουσιάσεις πάνω σε ένα εξειδικευμένο θέμα και καλό είναι να το έχει κατά νου όταν διαβάζει τα κείμενα. Υπάρχουν πάνω από 30 κείμενα, το καθένα με το ενδιαφέρον του, γραμμένα είτε από ιστορικούς, είτε από γιατρούς. Στην παρουσίασή τους ακολουθείται μια ταξινόμηση χρονολογικού χαρακτήρα ξεκινώντας από το παρελθόν. Κάποιες από τις εργασίες αυτές αλληλοεπικαλύπτονταν καθώς είχαν παρόμοιο θέμα.
Δεν θα ήθελα να κάτσω να γράψω για κάθε μία από αυτές τις εργασίες, θα ήταν αρκετά κουραστικό και βαρετό, η θεματολογία τους άλλες φορές είναι γενικού περιεχομένου και άλλες φορές μιλάνε για κάποια ειδικότητα της ιατρικής οπότε αφορούν μάλλον λίγους. Θα ήθελα όμως να σταθώ σε κάποιες από αυτές. Όπως για παράδειγμα σε αυτήν του Ζήση Αγγελίδη που έγραψε για τις ιαματικές πηγές που υπήρχαν και υπάρχουν στον νομό Θεσσαλονίκης. Ή στις πολύ ενδιαφέρουσες εργασίες του Χαράλαμπου Μπακιρτζή και του Ευάγγελου Χεκίμογλου όπου ο μεν πρώτος γράφει για τις ασθένειες και τα νοσοκομεία στην πρώιμη βυζαντινή περίοδο και ο δε δεύτερος μιλάει για τους ιατρούς και τα νοσοκομεία της Ελληνικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης στα τέλη του 18ου αιώνα. Ή στα κείμενα που μιλάνε για την Ιατρική Εταιρεία Θεσσαλονίκης και υπάρχουν αναφορές σε κάποιες σπουδαίες μορφές του ιατρικού χώρου της πόλης κατά τον Μεσοπόλεμο κυρίως. Ή στο κείμενο του Χάρη Ασβεστή και στην αναφορά που κάνει σε μια μάλλον άγνωστη και πρωτοπόρο γυναίκα ιατρό της πόλης, την Αγγελική Τσάκωνα και σε αυτό της Ιφιγένειας Πανίδου που γράφει για τον Θεοφύλακτο Θεοφυλάκτου. Ή φυσικά στις εργασίες που μιλάνε για το οδοντιατρικό παρελθόν στην Θεσσαλονίκη από τον Αθανάσιο Καλογιαννίδη και τον Απόστολο Ματιάκη και φυσικά θα σταθώ και στην εργασία που είχε παρουσιάσει ο πολύ γνωστός μας Μάριος-Μαρίνος Χαραλάμπους με θέμα σπάνια οδοντιατρικά υλικά και εργαλεία (ο συγγραφέας ήταν και οδοντίατρος μαζί με τις άλλες ασχολίες του, θα ήθελα να είμαι σε μια γωνία για να τον ακούω να παρουσιάζει τα slides του και όσα άλλα είχε να πει). Υπάρχουν παρουσιάσεις για την ιστορία συγκεκριμένων ειδικοτήτων, όπως πχ η Αιματολογία, η Διαβητολογία, η Ουρολογία, η Ορθοπαιδική, η Παιδοχειρουργική, η Καρδιολογία κα. Ιστορικές αναφορές για τους γιατρούς και τους φαρμακοποιούς το Μακεδονικού Αγώνα, την ιστορία της ΣΣΑΣ. Γενικά υπάρχει μια αρκετά μεγάλη ποικιλία θεμάτων. Κάθε μία από αυτές του βιβλίου έχουν το δικό τους ενδιαφέρον και σίγουρα μερικές απευθύνονταν σε αρκετά περιορισμένο κοινό. Για παράδειγμα προσωπικά πρώτα διάβασα τις εργασίες που μιλούσαν για την Οδοντιατρική (λόγω επαγγέλματος), αλλά ίσως κάποιος που δεν ανήκει στον κλάδο να τις βρει παγερά αδιάφορες.
Όπως μέσες άκρες τόνισα νωρίτερα, το βιβλίο είχε γραφτεί και κυκλοφορήσει κυρίως για επαγγελματίες του κλάδου υγείας. Μερικά κείμενα ίσως έχουν κάτι να πουν και σε κάποιον ιστορικό. Ο μέσος αναγνώστης ίσως το βρει βαρετό. Προσωπικά όμως το απόλαυσα και έμαθα αρκετά πράγματα που δεν γνώριζα. Η Θεσσαλονίκη και κυρίως η Ελληνική Κοινότητα της πόλης είχε από νωρίς προσπαθήσει να οργανώσει δομές παροχής υπηρεσιών υγείας. Εντύπωση κάνει ότι σε σχέση με τον πληθυσμό της, ο αριθμός των γιατρών που ανήκαν σε αυτήν είναι μάλλον μεγάλος.
Προσωπικά βρήκα το βιβλίο ενδιαφέρον. Παρέχει στον αναγνώστη όχι μόνο εξειδικευμένες γνώσεις, αλλά και πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα που οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν για αυτά. Μπορείτε νομίζω ακόμη να το βρείτε στο πωλητήριο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης.
Ο 5ος τόμος της πολύ ενδιαφέρουσας σειράς «Αρχείων Ανάλεκτα» που εκδίδει το σωματείο «Φίλοι Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης» είχε κυκλοφορήσει τον Δεκέμβριο του 2020 (αν και στον κολοφώνα του βιβλίου γράφει ότι βγήκε τον Δεκέμβριο του 2019). Όπως και τα υπόλοιπα τεύχη περιείχε εργασίες βασισμένες σε αρχειακό υλικό και θεματολογία σχετική με την Θεσσαλονίκη.
Η έκδοση είναι παρόμοια με τις υπόλοιπες, στο εξώφυλλο εδώ κυριαρχεί το μπλε χρώμα. Υπάρχει ο πρόλογος εκ μέρους του διοικητικού συμβουλίου του σωματείου στον οποίο δεν θα μπορούσε να λείπει η αναφορά στις δυσκολίες της έκδοσης λόγω της πανδημίας. Το χαρτί που χρησιμοποιήθηκε ήταν Velvet των 100gr. Συνολικά μια όμορφη δουλειά.
7 είναι συνολικά οι εργασίες σε αυτόν τον τόμο και στο τέλος υπάρχει και το παράρτημα (Ερανίσματα Κειμένων):
Η πρώτη εργασία έχει τίτλο «Salonika’s jewish laborers from the Balkan Wars to the Metaxas Dictatorship (1912/3-1936): A reevaluation of the tobacco crisis» και είναι της Minna Rozen. Μεγαλούτσικη σε έκταση (60 σελίδες), αλλά πολύ ενδιαφέρουσα εργασία στην οποία αποτυπώνεται η εργατική τάξη των Εβραίων Θεσσαλονικέων σε ένα χρονικό πλαίσιο κοντά 25 χρόνων και κυρίως αυτή που εργαζόταν στον τομέα του καπνού. Η συγγραφέας παρουσιάζει κάποια στοιχεία με τα οποία υποστηρίζει ότι η μετανάστευση των Εβραίων Θεσσαλονικέων στη σύγχρονη Παλαιστίνη που παρατηρήθηκε κατά την δεκαετία του 1930 δεν οφείλεται μόνο στις διαμάχες εξαιτίας του αντισημιτισμού της εποχής, αλλά έχει και άλλα αίτια κυρίως οικονομικής φύσεως.
Η δεύτερη εργασία έχει τίτλο «Η αναψηλάφηση ενός βραβείου: αναδιφώντας επιστολές στο αρχείο του Γ.Θ. Βαφόπουλου» και είναι της Λένας Αραμπατζίδου. Γενικά με τον Βαφόπουλο έχουν ασχοληθεί αρκετά τα Ανάλεκτα. Εδώ έχουμε ένα κείμενο σχετικά με την αλληλογραφία του Βαφόπουλου που είχε θέμα το Κρατικό Βραβείο Ποίησης του 1960 και το παρασκήνιο γύρω από αυτό, το οποίο τελικά κατέληξε στα χέρια του Οδυσσέα Ελύτη για το «Άξιον Εστί». Ο Βαφόπουλος συμμετείχε εκείνη την χρονιά με την συλλογή του «Η Μεγάλη Νύχτα και το Παράθυρο». Από τα όσα διάβασα μου ήρθε στο νου η φράση του Χριστιανόπουλου «τους συγγραφείς καλό είναι να τους διαβάζεις, όχι να τους γνωρίζεις»…
Η τρίτη εργασία έχει τίτλο ««Αγαπητέ μου Γιώργο…» Ανέκδοτες επιστολές του Ντίνου Χριστιανόπουλου στον Γιώργο Ιωάννου (1956-1964)» και είναι του Βασίλη Σαρρή. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εργασία, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι μεταξύ των δύο αυτών ανθρώπων είχε δημιουργηθεί μια αντιπάθεια για λόγους που δεν αξίζει να αναλύσουμε εδώ πέρα. Υπάρχει η θεματολογία των επιστολών και μια πολύ σύντομη περίληψη. Μέσα από αυτές μαθαίνουμε μικρά πράγματα για την Διαγώνιο, τις σχέσεις μεταξύ των προσώπων του λογοτεχνικού κόσμου της πόλης κα.
Η τέταρτη εργασία έχει τίτλο «Η ανθρωπογεωγραφία του συνοικισμού Χαριλάου κατά τον Μεσοπόλεμο, 1918-1939» και είναι του Πέτρου Μεχτίδη. Ένα κείμενο που μιλάει για τους πρώτους κατοίκους του συνοικισμού και τους πρώτους επαγγελματίες καθώς και για το πού βρίσκονταν σπίτια και μαγαζιά. Αξίζει να διαβαστεί κυρίως από όσους μένουν σήμερα στην περιοχή και ειδικά αν είναι απόγονοι εκείνων των πρώτων κατοίκων.
Η πέμπτη εργασία έχει τίτλο «Οργανισμοί Εσωτερικών Υπηρεσιών Δήμου Θεσσαλονίκης ετών 1931-1940» και είναι της Μαρίας Τατάγια. Το κείμενο είναι συνέχεια μίας άλλης εργασίας που είχε κάνει η Τατάγια και είχε δημοσιευτεί στον 3ο τόμο των Ανάλεκτων και μιλούσε για την περίοδο 1926-1930.
Η έκτη εργασία έχει τίτλο «Η «δίωξη» των δοσίλογων της Κατοχής στη Θεσσαλονίκη (1941-1944) μέσα από τα προσωπικά αρχεία των δικηγόρων Ιωάννη Σταθάκη και Γεωργίου Μέλλου» και είναι του Χρήστου Παπαδημητρίου. Το ενδιαφέρον αυτής της εργασίας είναι ότι οι Σταθάκης και Μέλλος υπήρξαν δικηγόροι υπεράσπισης πολλών δοσιλόγων στα μετακατοχικά δικαστήρια.
Η έβδομη και τελευταία εργασία έχει τίτλο «Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης – Η διαδρομή του μέσα από το αρχείο των εγγράφων» και είναι της Γεωργίας Μιχαήλ και του Νίκου Μαντζαρίδη. Ενδιαφέρον κείμενο που μιλάει για την πορεία του ΚΙΘ από την ιδρυτική του διακήρυξη το 1983 έως την πιο σύγχρονη εποχή και τη μεταστέγασή του στο σημερινό του χώρο στην Ιπποδρομίου.
Τα Ανάλεκτα του 2020 κλείνουν με δύο κείμενα, ένας της Άρτεμης Ξανθοπούλου-Κυριακού και ένα της Αγγελικής Δεληκάρη που μιλάνε γενικά για το περιοδικό «Αρχείων Ανάλεκτα».
Προσωπικά βρήκα και αυτό το τεύχος ενδιαφέρον. Δεν γνωρίζω αν έχει κυκλοφορήσει το τεύχος για το 2021, αλλά αξίζει να πάτε μέχρι το ΚΙΘ και να προμηθευτείτε κάποιο από τα παλαιότερα τεύχη του.
Τον Δεκέμβριο του 2019 είχε κυκλοφορήσει ο 4ος τόμος της περιοδικής έκδοσης του Συλλόγου Φίλων του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, τα «Αρχείων Ανάλεκτα». Όπως και στις προηγούμενες εκδόσεις, παρουσιάζονταν εργασίες ερευνητών μέσα από διάφορα αρχεία και με θεματολογία πάντοτε σχετική με την Θεσσαλονίκη.
Η ποιότητα έκδοσης δεν αλλάζει σε σύγκριση με τον τόμο του 2018. Προλογίζει η Ευγενία Κούκουρα, η οποία είχε αναλάβει ως Πρόεδρος του Σωματείου στη θέση του Θεόδωρου Δαρδαβέση, το χαρτί είναι Velvet των 100gr., συνολικά μια όμορφη και αξιοπρεπής δουλειά.
9 είναι συνολικά οι εργασίες σε αυτόν τον τόμο και στο τέλος υπάρχει και το παράρτημα (Ερανίσματα Κειμένων):
Η πρώτη εργασία έχει τίτλο «Δοκίμιο για το βιβλιόφιλον του Ευστάθιου Θεσσαλονίκης» και είναι του Βασίλη Κατσαρού. Ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της Βυζαντινής περιόδου γράφει για το ενδιαφέρον του Ευστάθιου (Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο της άλωσης της πόλης από τους Νορμανδούς) για τα βιβλία της εποχής του.
Η δεύτερη εργασία έχει τίτλο «Lecture for the presentation of the yearly volume of the Center for History of Thessaloniki» και είναι της Minna Rozen. Είναι στα αγγλικά και πρόκειται για μία σύντομη διάλεξη της συγγραφέως σχετικά με τη σημασία των αρχείων για την ανάγνωση του παρελθόντος μέσα από τρία παραδείγματα.
Η τρίτη εργασία έχει τίτλο «Η κριτική πρόσληψη της ποιητικής συλλογής «Η μεγάλη νύχτα και το παράθυρο» (1959)» και είναι της Λένας Αραμπατζίδου. Άλλο ένα κείμενο της περιοδικής έκθεσης που ασχολείται με έργο του Γεώργιου Βαφόπουλου και πιο συγκεκριμένα με τη συλλογή ποιημάτων με τίτλο «Η μεγάλη νύχτα και το παράθυρο». Ουσιαστικά εδώ έχουμε μία συλλογή των διαφόρων βιβλιοκριτικών της εποχής που κυκλοφόρησε το βιβλίο για την ποίηση της συλλογής.
Η τέταρτη εργασία έχει τίτλο «Το ιστορικό αρχείο του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Θεσσαλονίκης» και είναι των Μανόλη Παπαδόπουλου και Αντώνη Τζεμίντιμπη. Οι συγγραφείς δίνουν στοιχεία για το αρχειακό υλικό του Δήμου από το 1915 έως τις μέρες μας, τη φάση στην οποία βρίσκονται, το υλικό τους κτλ.
Η πέμπτη εργασία έχει τίτλο «Η εκπαίδευση των Εβραίων μαθητών/τριών της Θεσσαλονίκης» και είναι των Δημήτρη Κυρίτση και Ξένιας Ελευθερίου. Πολύ ενδιαφέρον κείμενο με στοιχεία για την εκπαίδευση των μαθητών της Εβραϊκής Κοινότητας της Θεσσαλονίκης αλλά και με αναφορές σε κοινωνικά ζητήματα.
Η έκτη εργασία έχει τίτλο «Ψηφιακές τεχνολογίες στη βιβλιοθήκη» και είναι της Βαλάντως Λάνδρου και της Θάλειας Μήλιου. Το κείμενο μιλάει για το αρχειακό υλικό στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο και τις κινήσεις που γίνονται για την ψηφιοποίησή του.
Η έβδομη εργασία έχει τίτλο «Οι ελληνικής καταγωγής Καυκάσιοι πρόσφυγες» και είναι του Νίκου Μαραντζίδη. Πολύ ενδιαφέρουσα εργασία με ένα άγνωστο σε πολλούς θέμα, την έλευση από την περιοχή της Νότιας Ρωσίας Ελλήνων ομογενών κατά την περίοδο 1913-1914 (ίσως να φάνηκε σε μένα ενδιαφέρον το κείμενο καθώς ο παππούς μου είχε γεννηθεί και μεγαλώσει στη Νότια Ρωσία το 1914 και είχε έρθει πρόσφυγας στην Ελλάδα το 1929).
Η όγδοη εργασία έχει τίτλο ««Ανοικτά Δημόσια Δεδομένα: Η περίπτωση του Δήμου Θεσσαλονίκης» και είναι του Πασχάλη Πασχάλη. Ξεκίνησα να την διαβάζω αλλά έχασα το ενδιαφέρον περίπου στις πρώτες σελίδες. Αυτό δεν σημαίνει ότι η εργασία δεν είναι αξιόλογη, σε εμένα απλά φάνηκε βαρετή. Έχει να κάνει με τα ανοιχτά δεδομένα, αυτά δηλαδή που είναι προσβάσιμα από τους πολίτες μέσω του διαδικτύου.
Η ένατη και τελευταία εργασία έχει τίτλο «Η πολιτική αλληλογραφία στο αρχείο του Ιωάννη Σταθάκη (1930-1980) και είναι του Χρήστου Παπαδημητρίου. Ο Σταθάκης ήταν δικηγόρος της πόλης μας και είχε εκλεγεί και βουλευτής κατά τον Μεσοπόλεμο. Εδώ παρουσιάζονται στοιχεία της αλληλογραφίας του με διάφορους πολιτικούς παράγοντες της χώρας για τα χρόνια μεταξύ 1930 έως 1980.
Ακολουθεί το παράρτημα με ένα κείμενο της Αγγελικής Δεληκάρη, η οποία παρουσιάζει τον τρίτο τόμο της έκδοσης που είχε κυκλοφορήσει την προηγούμενη χρονιά.
Συνολικά έχουμε να κάνουμε με μία ακόμη αξιόλογη δουλειά, με εργασίες ξεχωριστές, κάποιες από αυτές για μένα αρκετά σημαντικές. Την έκδοση μπορείτε να την βρείτε στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης.
Συνεχίζουμε τις παρουσιάσεις των τόμων της πολύ ενδιαφέρουσας περιοδικής έκδοσης που βγάζει το Σωματείο Φίλων Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης με τίτλο «Αρχείων Ανάλεκτα» (στη δεύτερη περίοδο, γιατί στην πρώτη ο τίτλος ήταν «Αρχειακά Ανάλεκτα») και έχουμε φτάσει αισίως στον τρίτο τόμο της δεύτερης περιόδου ο οποίος κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 2018.
Η ποιότητα έκδοσης δεν αλλάζει σε σύγκριση με τον τόμο του 2017. Προλογίζει ο Θεόδωρος Δαρδαβέσης, το χαρτί είναι Velvet των 100gr., συνολικά μια όμορφη και αξιοπρεπής δουλειά.
Σε αυτόν τον τρίτο τόμο της δεύτερης περιόδου (και πέμπτο συνολικά) έχουμε 8 εργασίες και μελέτες πάνω σε αρχειακό υλικό διαφόρων φορέων, ιδιωτικών ή δημόσιων. Θεματολογικά έχουμε να κάνουμε με ζητήματα πολιτισμικά και ιστορικά.
Η πρώτη εργασία είναι της Λένας Αραμπατζίδου με τίτλο «Μακεδονικές Ημέρες: Ιχνηλατώντας τη νεοτερικότητα». Οι Μακεδονικές Ημέρες είναι το περιοδικό της δεκαετίας του 1930 το οποίο φιλοξένησε τους λογοτέχνες της πόλης μας οι οποίοι «ευθύνονται» για την πνευματική αναγέννηση της Θεσσαλονίκης στο χώρο της λογοτεχνίας μέσω του εσωτερικού μονολόγου, δημιουργώντας αυτό που κάποιοι καλώς ή κακώς αποκαλούν «Σχολή Θεσσαλονίκης». Προάγγελος αυτού του λογοτεχνικού περιοδικού ήταν ένα άλλο, τα «Μακεδονικά Γράμματα» που κυκλοφόρησαν τη δεκαετία του 1920. Την κατάλληλη στιγμή βρέθηκαν στον ίδιο τόπο άνθρωποι με πνευματικές ανησυχίες και ερεθίσματα από το εξωτερικό και ξεκίνησαν ουσιαστικά την λογοτεχνική παράδοση της πόλης (άσχετα αν υπάρχουν δείγματα και νωρίτερα τα οποία είναι μεμονωμένα).
Η δεύτερη εργασία είναι της Αντωνίας Κυριατζή με τίτλο «Αιτήματα συλλόγων προς την Ι. Μητρόπολη Θεσσαλονίκης στα τέλη του 19ου – αρχές 20ου αι. για στήριξη των ενεργειών τους». Μέσα από έρευνα των αρχείων της Ιεράς Μητρόπολης Θεσσαλονίκης η συγγραφέας μας δίνει κάποια παραδείγματα συλλόγων που χρειάστηκαν την βοήθεια της Εκκλησίας, κυρίως για οικονομικούς λόγους (αν όχι αποκλειστικά και μόνο για οικονομικούς λόγους). Κάτι τέτοιο δεν κάνει εντύπωση για την εποχή που μιλάμε καθώς η Μητρόπολη Θεσσαλονίκης έπαιζε πρωταρχικό και πρωταγωνιστικό ρόλο σε πολλές δραστηριότητες της Ελληνικής Κοινότητας και μπορούσε να επηρεάζει τους Έλληνες της Θεσσαλονίκης.
Η τρίτη εργασία είναι των Δημήτρη Κυρίτση, Franco di Cataldo και Cennet Engin-Demir και είναι στα αγγλικά με τίτλο «Society and Historical Conscience: Teaching collaboratively the liberation of Thessaloniki». Ενδιαφέρουσα εργασία καθώς προσπαθεί να αποτυπώσει το γεγονός της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης το 1912 στην ιστορική μνήμη ενώ εξετάζει και το πώς βλέπουν οι διάφοροι λαοί τους άλλους. Πολλά νούμερα και εργασία βασισμένη στην στατιστική μελέτη με ενδιαφέροντα όμως συμπεράσματα.
Η τέταρτη εργασία είναι της Μαρίας Γκαζιόλη με τίτλο «Αρχείο Γιώργου Ιωάννου». Η συγγραφέας παρουσιάζει κάποια στοιχεία από το αρχείο του μεγάλου μας ποιητή το οποίο έγινε δωρεά προς το Βαφοπούλειο Πνευματικό Ίδρυμα από την οικογένεια του Ιωάννου. Μόνο η βιβλιοθήκη του Ιωάννου αποτελούνταν από 6000 βιβλία και 2000 τεύχη περιοδικών. Γίνεται εδώ μια γενική παρουσίαση του αρχείου καθώς χρειάζεται πολύ δουλειά για να μελετηθεί στο σύνολό του.
Η πέμπτη εργασία είναι της Αναστασίας Χατζή-Μουλά με τίτλο «Εσθήρ (Βιβλική Τραγωδία)». Η ερευνήτρια εξετάζει το χειρόγραφο του Βαφόπουλου, του οποίου έργο είναι η Εσθήρ και σχολιάζει τόσο το θέμα όσο και την αγωνία του συγγραφέα για να βγει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Η έκτη εργασία είναι του Νίκου Μαραντζίδη με τίτλο «Ιππόλυτος Αντρέγεβιτς Γκοφστέτερ». Πρόκειται για μία πολύ ενδιαφέρουσα εργασία για έναν Ρώσο στοχαστή ο οποίος έζησε στην πόλη μας κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου, είχε έρθει από τη Ρωσία μετά την επικράτηση των Μπολσεβίκων. Εδώ έχουμε μία παρουσίαση του έργου του. Για τον Γκοφστέτερ είχαμε δει μια αναφορά παλαιότερα στο βιβλίο του Γιώργου Φαρσακίδη με τίτλο «Η καινούργια πατρίδα«.
Η έβδομη εργασία είναι της Μαρίας Τατάγια με τίτλο «Οργανισμοί Εσωτερικών Υπηρεσιών Δήμου Θεσσαλονίκης ετών 1926-1930». Μέσα από μελέτη των αρχείων του Δήμου Θεσσαλονίκης για το χρονικό αυτό διάστημα φανερώνεται κομμάτι του μηχανισμού λειτουργίας του Δήμου και τα προβλήματα που δημιουργούνταν λόγω πολιτικών επεμβάσεων. Σίγουρα διαχρονικό το κομμάτι αυτό…
Η όγδοη και τελευταία εργασία είναι της Minna Rozen με τίτλο «On nationalizing minorities: The education of Salonikan Jewry 1912-1941» και είναι στα αγγλικά. Πάνω από 100 σελίδες στο σύνολο, θα μπορούσε άνετα να αποτελεί μία ξεχωριστή έκδοση. Η συγγραφέας εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο το Ελληνικό Κράτος προσπάθησε να εκπαιδεύσει, στα πλαίσια του εξελληνισμού της Θεσσαλονίκης, τους νέους Εβραίους μέσω των προγραμμάτων των σχολείων.
Μετά από αυτές τις εργασίες υπάρχει και ένα παράρτημα με τίτλο «Ερανίσματα Κειμένων» και έχει για θέμα τον Ευστάθιο Θεσσαλονίκης, τον Μητροπολίτη της πόλης μας κατά την περίοδο της Άλωσης της Θεσσαλονίκης από τους Νορμανδούς το 1185. Πρόκειται για μία ομιλία του Richard Hunter, καθηγητή του Cambridge που δόθηκε στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών το 2016 και κυρίως ασχολήθηκε με τον τρόπο που ο Ευστάθιος μελετούσε τα Ομηρικά έργα.
Συνολικά έχουμε να κάνουμε με μία ακόμη πολύ καλή δουλειά που έχει να δώσει πράγματα στον αναγνώστη που ενδιαφέρεται να μάθει πράγματα για το παρελθόν της Θεσσαλονίκης.
Το δεύτερο τεύχος της περιοδικής έκδοσης «Αρχειακά Ανάλεκτα» κυκλοφόρησε τον Ιούνιο του 2015. Σε σχέση με το πρώτο υπήρχαν αρκετές διαφορές τις οποίες θα δούμε στη συνέχεια. Η ουσία όμως παρέμεινε η ίδια, δηλαδή ήταν μία έκδοση με εργασίες που ήταν αποτέλεσμα μελέτης διαφόρων αρχείων της πόλης μας και με θέματα που σχετίζονταν με την ιστορία της πόλης μας.
Η έκδοση είναι απλή και λιτή. Το εξώφυλλο σε σχέση με τον πρώτο τόμο είναι πλαστικοποιημένο και διαφέρει ως προς το χρώμα και το σχέδιο που το κοσμεί (εδώ έχουμε το κτίριο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης). Ο πρόλογος εδώ είναι του Νικόλαου Μακραντωνάκη, προέδρου του Σωματείου Φίλων Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης (στο εξής ΣΦΚΙΘ). Ευανάγνωστα κείμενα, μια καλή συνολικά δουλειά.
Όπως είπαμε και πριν, υπάρχουν κάποιες διαφορές μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου τόμου που κάποιος μπορεί να τις βρει σημαντικές, κάποιος άλλος όχι. Ο δεύτερος τόμος εκδόθηκε από τον ΣΦΚΙΘ και όχι από το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης. Επίσης στον δεύτερο αυτό τόμο δεν υπάρχει μία θεματική ενότητα στην οποία να ανήκουν οι εργασίες. Στην επιστημονική επιτροπή προστέθηκε και ο Ακρίτας Καϊδατζής. Στον δεύτερο τόμο τέλος υπάρχουν μόνο εφτά εργασίες και ένα παράρτημα.
Η πρώτη εργασία είναι του Ακρίτα Καϊδατζή με τίτλο «Το αρχείο του Αριστόβουλου Μάνεση».Ο πολύ γνωστός συνταγματολόγος συνέδεσε το όνομά του με την Νομική Σχολή του ΑΠΘ και άφησε το αρχείο του στην σχολή. Συνολικά είναι ταξινομημένο σε 23 φακέλους και 103 υποφακέλους. Το 2015 που κυκλοφόρησε το βιβλίο δεν ήταν ακόμη ανοιχτό προς το κοινό και δεν γνωρίζω αν άλλαξε κάτι από τότε. Ο Καϊδατζής εδώ κάνει μία απλή αναφορά σε αυτό και μιλάει για το περιεχόμενο του κάθε φακέλου.
Η δεύτερη εργασία είναι της Μαρίας Τατάγια με τίτλο «Οι ενορίες της Θεσσαλονίκης μέσα από αρχειακό υλικό της περιόδου 1891-1898 – Οργάνωση και Δίκαιο». Πολύ ενδιαφέρουσα εργασία που βασίζεται σε αρχειακό υλικό της Ιεράς Μητρόπολης Θεσσαλονίκης σχετικό με τον ναό και την ενορία του Αγίου Αθανασίου και η οποία μας δίνει πληροφορίες για τη δομή και την λειτουργία των διαφόρων ενοριών της Θεσσαλονίκης. Γίνεται λόγος για τους Κανονισμούς Λειτουργίας της Ελληνικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης του 1886 και του 1894, τα διάφορα όργανα που χρησίμευαν για την διοίκηση της Κοινότητας κα.
Η τρίτη εργασία είναι του Αθανάσιου Τζιερτζή με τίτλο «Η δεύτερη φάση αναστήλωσης του Ιερού Ναού του Πολιούχου Αγίου Δημητρίου (1945-1948). Ο συγγραφέας εδώ εξετάζει τις δράσεις που ανέλαβε η Φιλόπτωχος Αδελφότης Ανδρών Θεσσαλονίκης (ΦΑΑΘ) ώστε να προχωρήσουν και να ολοκληρωθούν οι εργασίες αναστήλωσης του ναού, ο οποίος όπως όλοι ξέρουμε είχε καταστραφεί σε μεγάλο βαθμό από την Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917. Εργασίες αναστήλωσης είχαν ξεκινήσει το 1926 από τον Αριστοτέλη Ζάχο, σταματούσαν λόγω οικονομικών προβλημάτων συχνά, οριστικά η Κατοχή έβαλε τέλος στη συνέχιση των εργασιών και φτάσαμε στην επανέναρξη της αναστήλωσης μεταπολεμικά με ολοκλήρωση το 1949. Στο εξαιρετικό έργο του Γεωργίου και της Μαρίας Σωτηρίου για τον Άγιο Δημήτριο μπορείτε επίσης να βρείτε πολλές πληροφορίες σχετικά με αυτό το ιστορικό. Εδώ τα αρχεία που ερευνήθηκαν ήταν της ΦΑΑΘ.
Η τέταρτη εργασία είναι της Αναστασίας Βαλαβανίδου με τίτλο «Η ανοικοδόμηση ενός οικοδομικού τετραγώνου, στο Φραγκομαχαλά Θεσσαλονίκης, μέσα από τα αρχεία της Πυρικαύστου. Για μένα ίσως η εργασία με το περισσότερο ενδιαφέρον. Τα αρχεία της Πυρικαύστου παλαιότερα βρίσκονταν στην Πολεοδομία, αλλά μεταφέρθηκαν και φυλάσσονται πλέον σε υπηρεσία του Δήμου Θεσσαλονίκης. Η συγγραφέας μελετά το οικοδομικό τετράγωνο 135, που βρίσκεται μεταξύ των οδών Δραγούμη, Αγίου Μηνά, Κατούνη και Βασιλέως Ηρακλείου στο κέντρο της πόλης μας. Δίνει πληροφορίες για τα 12 οικόπεδα που αποτελούσαν το οικοδομικό τετράγωνο (ακόμη 12 είναι παρεμπιπτόντως), τους ιδιοκτήτες, τα σχέδια που κατατέθηκαν, τους αρχιτέκτονες κτλ.
Η πέμπτη εργασία είναι της Αθανασίας Μπουντίδου με τίτλο «Μελετώντας πτυχές της επιχειρηματικής και κοινωνικής ζωής της πόλης μέσα από το ιστορικό αρχείο των επιχειρήσεων του οίκου Allatini». Επίσης πολύ ενδιαφέρουσα εργασία καθώς δίνονται στοιχεία για την επιχειρηματική δραστηριότητα ίσως της μεγαλύτερης οικογένειας βιομηχάνων που έζησε ποτέ στην πόλη μας με ενασχόληση στον τομέα της αλευρομηχανίας, της κεραμοποιίας, τον τραπεζικό κλάδο και πολλά ακόμη. Όπως είναι ευνόητο, η συγγραφέας μελέτησε τα αρχεία Αλλατίνι, που εκείνη την περίοδο βρίσκονταν στις εγκαταστάσεις της εταιρείας Αλλατίνη, κάπου στη Σίνδο.
Η έκτη εργασία είναι του Γιώργου Κωνσταντινίδη με τίτλο «Ο εν Θεσσαλονίκη Όμιλος Φιλομούσων (1899-1909)». Πρόκειται για υλικό που προήλθε από την μελέτη του αρχείου Κωνσταντινίδη και έχει να κάνει με τον πολύ γνωστό όμιλο με την καλλιτεχνική, πολιτισμική, εκπαιδευτική και αθλητική δράση. Εξαιρετικό το φωτογραφικό υλικό με προγράμματα εκδηλώσεων, πολύ ενδιαφέρον το κομμάτι που μιλάει για το τμήμα ποδοσφαίρου του Ομίλου, το οποίο εξελίχτηκε στην ομάδα του Ηρακλή. Υπάρχει δε και ένα κομμάτι της εργασίας που μιλάει για τους πρωτεργάτες του Ομίλου, τον Δημήτριο Κοντορέπα, τον Γεώργιο Διβόλη, τον Αθανάσιο Μάνο και τον Κωνσταντίνο Σταματόπουλο.
Η έβδομη και τελευταία εργασία είναι του Νέστορα Μπαμίδη με τίτλο «Τα διεθνή πρότυπα περιγραφής και η εφαρμογή τους στην αρχειακή πρακτική».
Το παράρτημα του βιβλίου έχει να κάνει με την παρουσίαση του 1ου τεύχους των Αναλέκτων που είχε γίνει στις 16 Ιουνίου του 2014 σε χώρο της ΦΑΑΘ.
Προσωπικά βρήκα κομμάτια του βιβλίου πολύ ενδιαφέροντα. Αυτό ήταν το τελευταίο τεύχος της πρώτης περιόδου, όπως θα δούμε στην επόμενη ανάρτηση, τα Ανάλεκτα θα αλλάξουν όνομα (ελαφρώς) και θα μπούνε στην δεύτερη περίοδό τους. Μπορείτε να το βρείτε στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης.
Το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (ΚΙΘ στο εξής) αποτελεί έναν φορέα που από την ίδρυσή του κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80 έχει προσφέρει πολλά στην μελέτη της ιστορίας της πόλης μέσα από εκδόσεις, εκθέσεις και άλλες δραστηριότητες. Στη Vivlioniki έχουμε δει αρκετούς τίτλους από το ΚΙΘ, είτε περιοδικές εκδόσεις (όπως για παράδειγμα οι επετηρίδες), είτε αυτοτελείς. Στις επόμενες παρουσιάσεις θα επικεντρωθούμε σε μία περιοδική έκδοση, που ξεκίνησε το 2014 και συνεχίζει ως σήμερα και είναι γνωστή ως «Ανάλεκτα». Στα Ανάλεκτα σκοπός των ερευνητών ήταν η εύρεση, μελέτη και παρουσίαση διαφόρων αρχείων που υπάρχουν και έχουν να κάνουν με την πόλη, είτε αυτά ανήκουν σε δημόσιους, είτε σε ιδιωτικούς φορείς. Ξεκινάμε με το πρώτο τεύχος.
Η έκδοση είναι απλή και λιτή. Συμπαθητικό εξώφυλλο, χωρίς προσωπικά να με ξετρελαίνει κιόλας. Ευανάγνωστο κείμενο με κάποιες φωτογραφίες να το συνοδεύουν. Προλογίζουν ο τότε δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης και η τότε προϊσταμένη διεύθυνστης του Βαφοπούλειου Μαρία Τατάγια. Την εισαγωγή την υπογράφει ο Νικόλαος Ιντζεσίλογλου, ο οποίος ανήκε και στην επιστημονική επιτροπή της έκδοσης, μαζί με την Μαρία Τατάγια, τον Θεόδωρο Δαρδαβέση, τον Συρίδωνα Σφέτα, τον Δημήτριο Νικολακάκη, τον Νέστορα Μπαμίδη, την Δέσποινα Τσούρκα-Παπαστάθη και την Ελένη Τσιτσιμίκλη. Συνολικά μια αξιοπρεπής δουλειά.
Ουσιαστικά στην εισαγωγή του Ιντζεσίλογλου γίνεται η παρουσίαση των δέκα εργασιών που υπάρχουν στο βιβλίο με τρόπο πολύ καλύτερο από αυτόν που θα διαβάσετε εδώ. Σε αυτό το πρώτο τεύχος τα κείμενα ανήκαν σε μία ενότητα με τίτλο «Κοινωνική πρόνοια και κρατική μέριμνα στην πόλη της Θεσσαλονίκης πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1920-1940)». Ο Μεσοπόλεμος στην πόλη μας ήταν ιδιαίτερα δύσκολος, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, την έλευση των εξαθλιωμένων προσφύγων, τα συνεχή δικτατορικά κινήματα, την χρεοκοπία της χώρας του 1932, τις αναταραχές στον εργατικό κόσμο, την υψηλή ανεργία και πολλά άλλα προβλήματα, η ανάγκη για βοήθεια μεγάλου μέρους του πληθυσμού ήταν τεράστια. Διάφοροι φορείς δραστηριοποιήθηκαν προς αυτήν την κατεύθυνση και οι εργασίες του βιβλίου μας παρουσιάζουν κάποιες από αυτές.
Η πρώτη εργασία είναι του Νίκου Μαραντζίδη και έχει τίτλο «Τα προνοιακά-φιλανθρωπικά ιδρύματα και σωματεία της Ισραηλίτικης Κοινότητας Θεσσαλονίκης». Αναδεικνύεται εδώ η μεγάλη κινητικότητα που παρατηρήθηκε εκ μέρους της Ισραηλιτικής Κοινότητας προς βοήθεια των Εβραίων Θεσσαλονικέων που είχαν ανάγκη μίας στήριξης. Παρουσιάζονται 14 φορείς και γίνεται αναφορά και σε τρεις συλλόγους κυριών. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύει μεγάλη μερίδα του κόσμου, η πλειοψηφία των Εβραίων Θεσσαλονικέων ήταν φτωχοί εργαζόμενοι και ανήκαν στην εργατική τάξη, μέσα στις δύσκολες συνθήκες του Μεσοπολέμου πολλοί από αυτούς χρειάζονταν βοήθεια. Κάποια από τα ιδρύματα που αναφέρονται είναι πιο γνωστά (πχ το Μπικούρ-Χολίμ, το νοσοκομείο Χιρς, τα ορφανοτροφεία Αλλατίνι (αρρένων) και Μαΐρ Αμποάβ (θηλέων) και το γηροκομείο Μοδιάνο), άλλα όμως όχι και τόσο (πχ το Ίδρυμα Μαΐρ Τσενίο για τους φυματικούς, η οργάνωση Κουπά-Γιοτομώθ για την προικοδότηση των απόρων κοριτσιών, το Εβρ ντε Λεγιέτ για την περίθαλψη απόρων μητέρων και νεογέννητων κτλ).
Η δεύτερη εργασία είναι της Αθηνάς Τσιγκαροπούλου και έχει τίτλο «Η προσφορά της ΦΑΑΘ σε κοινωνικό και κρατικό επίπεδο πριν το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο». Όπου ΦΑΑΘ είναι η γνωστή Φιλόπτωχος Αδελφότητα Ανδρών Θεσσαλονίκης. Η ΦΑΑΘ δραστηριοποιήθηκε σε πολλούς τομείς της κοινωνικής πρόνοιας, από τα συσσίτια, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τα οικονομικά βοηθήματα, την εκπαίδευση κτλ.
Η τρίτη εργασία είναι του Τραϊανού Μάνου και έχει τίτλο «Το «Άσυλον του Παιδιού» από την ίδρυσή του μέχρι το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο». Το Άσυλο προσέφερε σπουδαίες υπηρεσίες στους Θεσσαλονικείς λειτουργώντας ως βρεφονηπιακός σταθμός, νηπιαγωγείο, μαιευτήριο, ιατρείο παίδων, ενώ στις εγκαταστάσεις εκπαιδεύτηκαν και πολλοί Θεσσαλονικείς. Στη δράση του Ασύλου κατά την πρώτη περίπου εικοσαετία λειτουργίας του αναφέρεται το κείμενο αυτό (ιδρύθηκε το 1919). Πολύ ενδιαφέρον και το φωτογραφικό υλικό της μελέτης.
Η τέταρτη εργασία είναι του Αθανάσιου Τζιερτζή και έχει τίτλο «Η μέριμνα του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γενναδίου Αλεξιάδη για το Βρεφοκομείο «Άγιος Στυλιανός» κατά την κρίσιμη διετία 1920-1922″. Ενδιαφέρον κείμενο στο οποίο παρουσιάζεται τόσο η ιστορία του Βρεφοκομείου, όσο και η δράση του κατά την περίοδο της έλευσης των προσφύγων μετά την Μικρασιατική Καταστροφή.
Η πέμπτη εργασία είναι της Αντωνίας Κυριατζή και έχει τίτλο «Η Ι.Μ. Θεσσαλονίκης και η αποκατάσταση των προσφύγων μέσα από τα έγγραφα της Ιεράς Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης». Εδώ γίνεται αναφορά στις διάφορες ενέργειες που έγιναν εκ μέρους της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης για βοήθεια των προσφύγων που έρχονταν στην Θεσσαλονίκη, από το 1914 έως και τα τέλη περίπου της δεκαετίας του ’20. Οι δράσεις εδώ έχουν να κάνουν από την εξυπηρέτηση των λατρευτικών αναγκών των πιστών προσφύγων έως την βοήθεια προς τους πρόσφυγες κληρικούς, την αναζήτηση συγγενών κα.
Η έκτη εργασία είναι της Ελένης Ιωαννίδου και έχει τίτλο «Το Πατριωτικό Ίδρυμα Περιθάλψεως. Η δράση του για τους πρόσφυγες και τα άπορα παιδιά στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου». Ενδιαφέρον κείμενο καθώς μιλάει για έναν φορέα για τον οποίο δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα, ο οποίος αποτελούνταν κυρίως από γυναίκες και το έργο του κυρίως είχε να κάνει με την βοήθεια των ορφανών και η επιμόρφωση μητέρων και παιδιών σε θέματα υγιεινής και μητρότητας, πχ η προώθηση του μητρικού θηλασμού. Το άτομο που έχει συνδεθεί κυρίως με αυτό το ίδρυμα είναι ο Απόστολος Δοξιάδης.
Η έβδομη εργασία είναι της Αικατερίνης Κούσουλα και του Χαρίλαου Γουΐδη και έχει τίτλο «Πρωτότυπα έγγραφα (1929-1934) από το ιστορικό αρχείο της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης». Δεν «κολλάει» με την θεματολογία του τεύχους το κείμενο αυτό, καθώς πέρα από κάποιες αναφορές σχετικές με την εξυπηρέτηση των προσφύγων στο χώρο της Ροτόντας, το θέμα που κυρίως απασχολεί τους συγγραφείς είναι η μοίρα κάποιων κτιρίων στον περίβολο της Ροτόντας και οι κινήσεις που έγιναν για την προστασία των αρχαιοτήτων. Ίσως θα πρέπει να το ξαναδιαβάσω το κείμενο γιατί μπορεί να μου έχει ξεφύγει κάτι…
Η όγδοη εργασία είναι της Βαλεντίνης Παπαγεωργίου και έχει τίτλο «Στοιχεία για την ψυχιατρική περίθαλψη στη Θεσσαλονίκη: Άγιος Αντώνιος, Άσυλα Φρενοβλαβών, Δημόσιο Ψυχιατρείο (1872-1950). Από τις πιο ενδιαφέρουσες εργασίες για μένα, η συγγραφέας κάνει αναφορά στα ιδρύματα που είχαν την ευθύνη για την φροντίδα των ψυχιατρικών ασθενών από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα έως τα μέσα του 20ου. Αναφορές γίνονται φυσικά στην εκκλησία του Αγίου Αντωνίου όπου στέλνονταν για θεραπεία οι ψυχασθενείς της Ελληνικής Κοινότητας, στα Άσυλα Φρενοβλαβών της Εβραϊκής και Ελληνικής Κοινότητας που βρίσκονταν δυτικά καθώς και στη δημιουργία του Δημόσιου Ψυχιατρείου, του γνωστού στους παλαιότερους και ως «Λεμπέτ» λόγω της θέσης που βρισκόταν.
Η ένατη εργασία είναι του Βασίλη Φούκα και του Δημήτρη Κυρίτση και έχει τίτλο «Κοινωνική μέριμνα του Δήμου Θεσσαλονίκης σε σχολεία και εκπαιδευτικούς κατά τη δεκαετία του ‘1930». Γενικότερα στο παρελθόν ο Δήμος Θεσσαλονίκης είχε παίξει ρόλο στην παροχή βοήθειας προς τους δημότες, η οποία λάμβανε ποικίλες μορφές. Εδώ οι συγγραφείς επικεντρώνονται στις ενέργειες του Δήμου προς βοήθεια των σχολείων, εκπαιδευτικών και μαθητών. Μιλάμε για περιπτώσεις όπως η αγορά καυσόξυλων, διδακτικού υλικού και επισκευής χώρων έως την πληρωμή διδάκτρων ή και εκδρομών.
Η δέκατη και τελευταία εργασία είναι του Γεώργιου Κωνσταντινίδη και έχει τίτλο «Η κοινωνική πρόνοια στις αρχές του Μεσοπολέμου και το ζήτημα των προσφύγων στη Θεσσαλονίκη μέσα από τις λογοδοσίες εφορειών, ιδρυμάτων και σωματείων του αρχείου Κωνσταντινίδη». Το ενδιαφέρον κομμάτι αυτής της εργασίας είναι ότι τα αρχεία προέρχονται από την συλλογή ενός ιδιώτη, του Γεώργιου Κωνσταντινίδη, παππού του συγγραφέα. Το παράρτημα δε που κλείνει το βιβλίο έχει να κάνει με την ιστορία της οικογένειας αυτής.
Αυτό που θα ήθελα να σχολιάσω είναι ότι πρόκειται για ένα τεύχος με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και εργασίες καλογραμμένες οι περισσότερες που ασχολούνται με ένα θέμα ξεχωριστό και ιδιαίτερο όπως αυτό της παροχής βοήθειας στους Θεσσαλονικείς από διάφορους φορείς κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου. Ο αναγνώστης δεν χρειάζεται να είναι ιστορικός για να σχηματίσει μια άποψη για όσα γράφονται.
Προσωπικά το βιβλίο (γιατί για βιβλίο μοιάζει περισσότερο, παρά περιοδικό) μου άρεσε πολύ. Μπορείτε να το βρείτε και να διαβάσετε πιο λεπτομερώς τις εργασίες στο χώρο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, από όπου μπορείτε να το αγοράσετε.
Τίτλος: 100 χρόνια από τη Μεγάλη Πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης – Η ευκαιρία που δεν χάθηκε…
Συγγραφέας: Συλλογικό έργο
Έκδοση: Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (2017)
ISBN: 978-960-9468-05-3
Τιμή: –
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ
Για τη Μεγάλη Πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης και τον ρόλο που αυτή έπαιξε στη διαμόρφωση της σύγχρονης εικόνας της πόλης έχουν γραφτεί πάρα πολλά πράγματα, ιστορικές μελέτες και έρευνες. Ήταν τέτοια η επίδραση αυτού του γεγονότος στη φυσιογνωμία της πόλης, που ενέπνευσε και πολλούς λογοτέχνες να ασχοληθούν με αυτήν. Η σημερινή ανάρτηση έχει να κάνει με έναν οδηγό που συνόδευε μία έκθεση που είχε πραγματοποιηθεί το 2017 για τα 100 χρόνια από αυτή τη μεγάλη καταστροφή της Θεσσαλονίκης.
Η έκδοση είναι πολύ καλή. Χάρτινο εξώφυλλο, ευανάγνωστα κείμενα, πολλές φωτογραφίες. Ο επισκέπτης της έκθεσης φαντάζομαι θα είχε μία πολύ καλή βοήθεια ώστε να περιηγηθεί στα διάφορα εκθέματα. Η έκθεση είχε πραγματοποιηθεί από τις 15 Σεπτεμβρίου έως τις 30 Νοεμβρίου του 2017 στους χώρους του Μεγάρου Μπίλλη, εκεί που βρίσκεται το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (ΚΙΘ). Προλογίζει τον οδηγό η τότε Αντιδήμαρχος Πολιτισμού και Τεχνών, Έλλη Χρυσίδου. Συνολικά για τον σκοπό που εξυπηρετούσε νομίζω ότι έχουμε να κάνουμε με μια πολύ καλή και προσεγμένη αισθητικά δουλειά.
Η οργάνωση και η γενικότερη επιμέλεια της έκθεσης ήταν των Νίκου Μαραντζίδη και Γεωργίας Μιχαήλ, ενώ επιστημονική σύμβουλος και συγγραφέας των κειμένων ήταν η Αλέκα Γερόλυμπου η οποία έχει ασχοληθεί πολύ με το θέμα της Μεγάλης Πυρκαγιάς και των συνεπειών της (στη Vivlioniki έχουμε κάποια βιβλία της σχετικά με το θέμα, μπορείτε να τα δείτε εδώ, εδώ και εδώ). Το υλικό για την έκθεση προήλθε από πολλούς και διάφορους φορείς (δημόσιους και ιδιωτικούς) καθώς και από συλλέκτες. Η Γερόλυμπου υπογράφει και το εισαγωγικό σημείωμα.
Ο οδηγός, όπως φαντάζομαι και η έκθεση, χωρίζεται σε τρεις διακριτές ενότητες, το πώς ήταν η Θεσσαλονίκη πριν τη Μεγάλη Πυρκαγιά, το ξέσπασμα της Πυρκαγιάς με την πορεία της, η εικόνα της πόλης μετά το σβήσιμό της, τα πρώτα άμεσα μέτρα που πάρθηκαν για την ανακούφιση των πυροπαθών και φυσικά τη σύσταση της Διεθνούς Επιτροπής η οποία ανέλαβε την ευθύνη του σχεδιασμού της νέας πόλης. Σε αυτήν την Επιτροπή συμμετείχαν ο Ernest Hebrard, ο Thomas Mawson, ο Joseph Pleyber, ο Αριστοτέλης Ζάχος, ο Κωνσταντίνος Αγγελάκης κα. Υπάρχουν επίσης κείμενα για τον σχεδιασμό που φέρει το όνομα του Hebrard και το τι τελικά από αυτό το σχέδιο έγινε πράξη και τι δεν ακολουθήθηκε.
Πάντα τέτοιους οδηγούς καλό είναι κάποιος να τους διαβάζει παράλληλα με μία επίσκεψη στην έκθεση της οποίας αποτελούν κομμάτι. Μετά το πέρας της έκθεσης ο αναγνώστης μπορεί να δυσκολευτεί να καταλάβει κάποια πράγματα, οπότε ο καλός ο οδηγός είναι αυτός που καταφέρνει να μεταφέρει τον αναγνώστη του νοητικά στην έκθεση με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια. Θεωρώ ότι ο συγκεκριμένος το καταφέρνει σε μεγάλο βαθμό.
Προσωπικά το βιβλιαράκι αυτό μου άρεσε, τόσο αισθητικά, όσο και για το περιεχόμενό του. Αν κάπου μπορείτε να τον βρείτε φαντάζομαι θα είναι στο ΚΙΘ ή σε κάποιο βιβλιοπωλείο.
Το 1985 ήταν η χρονιά που η Θεσσαλονίκη γιόρτασε τα 2300 χρόνια από την ίδρυσή της. Στα πλαίσια αυτών των εορτασμών, το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (ΚΙΘ) κυκλοφόρησε τον πρώτο τόμο της επιστημονικής επετηρίδας του. Με αυτόν τον τόμο θα ασχοληθούμε στη σημερινή ανάρτηση.
Η έκδοση αυτού του πρώτου τόμου είναι καλή, απλή και λιτή. Αξάκριστο βιβλίο. Πάρα πολλές οι φωτογραφίες που συνοδεύουν τα κείμενα και τις εργασίες. Προλογίζει ο τότε Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Θεοχάρης Μαναβής. Συνολικά η αισθητική του θυμίζει έργα παλαιότερων ετών, χωρίς αυτό όμως στα μάτια μου να είναι αρνητικό. Συνολικά μια όμορφη δουλειά.
Αυτός ο πρώτος τόμος ήταν και η αρχή για να δημιουργηθεί η πολύ ενδιαφέρουσα σειρά του ΚΙΘ, η οποία μας έχει προσφέρει κάποια εξαιρετικά κείμενα. Μέχρι τις ημέρες μας έχουν βγει 9 τόμοι συνολικά και στη Vivlioniki τους είδαμε όλους πλην του δεύτερου, ο οποίος έχει εξαντληθεί και δεν μπόρεσα να τον βρω, θέλω να πιστεύω ότι κάποια στιγμή στο μέλλον θα γίνει και αυτό. Σύμφωνα με τον πρόλογο του Μαναβή, αρχικός σχεδιασμός πρέπει να ήταν η επιστημονική επετηρίδα να εκδίδεται σε ετήσια βάση. Η εμπειρία έδειξε ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβη, για λόγους που δεν γνωρίζω.
Θεωρώ σωστό πριν δούμε τις εργασίες να μνημονεύσω τα ονόματα των μελών της εφορευτικής επιτροπής η οποία ήταν υπεύθυνη για τη δημιουργία αυτού του πρώτου τόμου. Ήταν από τη μεριά του Δήμου ο Νίκος Παπακυριαζής (αντιδήμαρχος), Δημήτρης Σαλπιστής (αντιπρόεδρος δημοτικού συμβουλίου), Ροζαλία Λαζαρίδου-Βαμβαλή, Στέφανος Μπαλής και Ηλίας Ντινόπουλος (δημοτικοί σύμβουλοι και οι τρεις). Τα ονόματα όσων δεν ήταν μέλη του Δήμου είναι σίγουρα πιο γνωστά στο ευρύ κοινό: Γιώργος Ιωάννου, Ευαγγελία Καμπούρη, Σωτήρης Κίσσας, Βασίλης Μαυρομάτης, Κωστής Μοσκώφ, Χαράλαμπος Παπαστάθης, Νίκος Πόδας και Γιώργος Τσαουσάκης.
Συνολικά σε αυτόν τον τόμο υπάρχουν 32 εργασίες. Πολύ πλούσιο υλικό αν σκεφτεί κανείς ότι ήταν η πρώτη προσπάθεια και δεν γνωρίζω πόσο καιρό έτρεχαν μέχρι να εκδοθεί, πώς πείστηκαν τόσοι πολλοί να δώσουν εργασίες τους για την επετηρίδα κτλ. Και εδώ πάντως ακολουθήθηκε μια χρονολογική σειρά, αρχίζοντας από την εργασία που σχετίζεται με πιο παλιό θέμα. Θα προσπαθήσω να μην σας κουράσω ιδιαίτερα και να μην αναλύσω με λεπτομέρειες τα κείμενα, γιατί η ανάρτηση θα είναι ατελείωτη.
Η πρώτη εργασία είναι του Αντώνιου Θαβώρη με τίτλο «Θεσσαλονίκη-Σαλονίκη. Η ιστορία του ονόματος της πόλεως». Ιδανική νομίζω εργασία για να ξεκινήσει η επετηρίδα. Ο συγγραφέας μιλάει για την ιστορία του ονόματος, τις διάφορες μετατροπές του ονόματος και προσπαθεί να τις εξηγήσει από γλωσσολογικής σκοπιάς. Πολύ δύσκολη εργασία.
Η δεύτερη εργασία είναι του Δημήτρη Δελιβάνη με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη από οικονομικής απόψεως (315 π.Χ. – 1985 μ.Χ.). Μέσα σε 10 σελίδες ο συγγραφέας προσπαθεί όσο πιο περιληπτικά να μιλήσει για τις συνθήκες ανάπτυξης της πόλης και την οικονομική σημασία που είχε ανά τους αιώνες.
Η τρίτη εργασία είναι του Κώστα Σισμανίδη και έχει τίτλο «Μακεδονικοί τάφοι στην πόλη της Θεσσαλονίκης». Ο συγγραφέας γράφει για 6 μακεδονικούς τάφους που βρέθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της σημερινής Θεσσαλονίκης. Ενδιαφέρον κείμενο, δεν γνώριζα ότι στη Χαριλάου υπάρχει μακεδονικός τάφος κάτω στα υπόγεια μίας οικοδομής…
Η τέταρτη εργασία είναι του Γιάννη Τουρατσόγλου και έχει τίτλο «Του αγιωτάτου πάτριου θεού Καβείρου…». Με αφορμή την απεικόνιση του θεού Καβείρου σε νόμισμα της Ρωμαϊκής εποχής, ο συγγραφέας μιλάει για τη σημασία του θεού αυτού, που λατρεύτηκε στην πόλη μας και θεωρήθηκε και προστάτης της. Κάνει δε και ένα βήμα παραπάνω, που πιθανότατα θα εξοργίσει τους χριστιανο-ταλιμπάν, λέγοντας ότι τα αρχαιολογικά ευρήματα και οι πηγές δείχνουν πως η λατρεία του Αγίου Δημητρίου αποτελεί συνέχεια, καθώς εμφανίζει πολλές ομοιότητες, αυτής του Καβείρου της Θεσσαλονίκης.
Η πέμπτη εργασία είναι της Ευαγγελίας Καμπούρη και έχει τίτλο «Δημόσιο κτίσμα των Ρωμαϊκών Αυτοκρατορικών Χρόνων στο χώρο του συγκροτήματος της Αρχαίας Ρωμαϊκής Αγοράς Θεσσαλονίκης». Η συγγραφέας μιλάει για τα ευρήματα σε ένα οικόπεδο στη γωνία των σημερινών οδών Ολύμπου και Αγνώστου Στρατιώτη. Ανασκαφές είχαν γίνει το 1924 και το 1973. Η Καμπούρη ισχυρίζεται ότι το κτίριο αυτό ίσως ήταν μία βιβλιοθήκη.
Η έκτη εργασία είναι της Μαρίας Φουντούκου και έχει τίτλο «Παρατηρήσεις στο αμυντικό σύστημα των τειχών της Θεσσαλονίκης». Εδώ έχουμε ένα κείμενο σχετικό με τις κατασκευές που έγιναν στην πόλη από τη Ρωμαϊκή περίοδο έως την Άλωση της πόλης από τους Οθωμανούς το 1430 και σχετίζονται με τα τείχη, τους πύργους κτλ. Γίνεται σχολιασμός για την κατασκευή τους, για τη πρακτική σημασία και το ρόλο που έπαιζαν στην άμυνα της πόλης.
Η έβδομη εργασία είναι της Ευτέρπης Μαρκή και έχει τίτλο «Ο ανώνυμος σταυρικός ναός της οδού Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη». Για έναν άγνωστο στους περισσότερους ναό της παλαιοχριστιανικής εποχής μιλάει η Μαρκή, ο οποίος βρέθηκε το 1969 στο τραπέζιο που ορίζουν οι οδοί Αγίου Δημητρίου, Αγίας Σοφίας, Ιασωνίδου και Ευρυπίδη. Δεν γνωρίζουμε σε ποιον ήταν αφιερωμένος, ίσως χτίστηκε κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ. ή και νωρίτερα, είχε σχήμα σταυρικό τετράκογχο και πιθανόν να ήταν μαρτύριο.
Η όγδοη εργασία είναι του Γιάννη Τσάρα και έχει τίτλο «Τιμαρίων ή περί των κατ’ αυτών παθημάτων». Ο συγγραφέας σχολιάζει το γνωστό κείμενο, το οποίο έγινε γνωστό κυρίως γιατί μιλάει για τη γιορτή των Δημητρίων στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη.
Η ένατη εργασία είναι της Ευτυχίας Κουρκουτίδου-Νικολαΐδου και έχει τίτλο «Το εγκαίνιο του Ναού του Σωτήρος στη Θεσσαλονίκη». Για αυτό το μικρό εκκλησάκι στη γωνία της σημερινής Εγνατίας με Παλαιών Πατρών Γερμανού η συγγραφέας είχε γράψει ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο. Εδώ ασχολήθηκε μόνο με το εγκαίνιο του ναού, το οποίο βρέθηκε στις αναστηλωτικές εργασίες που χρειάστηκαν μετά τον σεισμό του 1978.
Η δέκατη εργασία είναι της Βασιλικής Νεράντζη-Βαρμάζη και έχει τίτλο «Η Θεσσαλονίκη μετά το τέλος του Κινήματος των Ζηλωτών (1350-1387) με βάση κυρίως τις επιστολές των λόγιων της εποχής». Η πόλη στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα έχει πάρει πλέον την κατιούσα και είναι θέμα χρόνου το πότε θα επέλθει το οριστικό τέλος της Βυζαντινής της περιόδου. Η συγγραφέας μας δίνει στοιχεία για αυτήν την περίοδο, η οποία χαρακτηρίζεται από συνεχόμενη μείωση του ζωτικού χώρου της Θεσσαλονίκης, λιμούς, πολιορκίες, ανασφάλεια.
Η ενδέκατη εργασία είναι της Χρυσάνθης Μαυροπούλου-Τσιούμη και έχει τίτλο «Οι τοιχογραφίες της Μονής Βλατάδων, τελευταία αναλαμπή της Βυζαντινής ζωγραφικής στη Θεσσαλονίκη». Χρονικά κινούμαστε στην ίδια περίοδο με αυτήν την προηγούμενης εργασίας. Το καθολικό της Μονής Βλατάδων χτίστηκε πάνω στα ερείπια ενός άλλου προϋπάρχοντος ναού στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα από τους αδερφούς Δωρόθεο και Μάρκο Βλατή. Στην εργασία έχουμε σχολιασμό των διαφόρων τοιχογραφιών που υπάρχουν στο ναό.
Η δωδέκατη εργασία είναι της Δέσποινας Μακροπούλου και έχει τίτλο «Από το υστεροβυζαντινό νεκροταφείο της Μονής Βλατάδων». Από ανασκαφές του 1978 βρέθηκαν τόσο έξω από το καθολικό της Μονής, όσο και στο εσωτερικό της κάποιοι τάφοι. Η συγγραφέας μας δίνει στοιχεία για το περιεχόμενο και την κατασκευή τους, ενώ μιλάει επίσης και γενικά για τις ταφές, τα έθιμα και τα οστεοφυλάκια καθώς επίσης κάνει και ένα σύντομο σχόλιο για την ύδρευση της πόλης από τον Χορτιάτη, καθώς οι αγωγοί περνούσαν από τη Μονή.
Η δέκατη τρίτη εργασία είναι του Απόστολου Παπαγιαννόπουλου και έχει τίτλο «Νομικές σπουδές στη Θεσσαλονίκη του 14ου αιώνα – Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος». Εδώ γίνεται μία γενική αναφορά στις προσπάθειες που έγιναν για συστηματοποίηση των νόμων που είχαν δημιουργηθεί στη μακραίωνη ιστορία του Βυζαντίου και φυσικά το κύριο μέρος καλύπτει το έργο του Κωνσταντίνου Αρμενόπουλου «Πρόχειρον Νόμων», το οποίο έμεινε στην ιστορία γνωστό και ως «Εξάβιβλος». Το έργο γράφτηκε στη Θεσσαλονίκη περίπου το 1345 και είχε ισχύ μέχρι το 1946 (!), ακόμη και μέσα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Η δέκατη τέταρτη εργασία είναι του Σωτήρη Κισσά και έχει τίτλο «Η Μονή της μικρής Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη». Το όνομα «Μικρή Αγιά Σοφία» υπήρχε σε ένα φιρμάνι του 1459. Ο Κίσσας προσπαθεί να βρει πού ήταν αυτή η μονή και αν έχει σχέση με κάποιο σύγχρονο κτίσμα. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι πιθανόν η Μικρή Αγία Σοφία ήταν αυτό που σήμερα είναι η Μονή της Αγίας Θεοδώρας.
Η δέκατη πέμπτη εργασία είναι της Άννας Ζόμπου-Ασημή και έχει τίτλο «Το Bey Hamami (Λουτρά Παράδεισος) της Θεσσαλονίκης». Ό,τι χρειάζεται να γνωρίζει κάποιος για την αρχιτεκτονική και τη λειτουργία αυτού του Οθωμανικού μνημείου της πόλης μας, υπάρχει σε αυτήν την εργασία.
Η δέκατη έκτη εργασία είναι της Άννας Ξεναρίου-Μανασσή και έχει τίτλο «Φάσεις επεμβάσεων στο Bey Hamami». Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι το κείμενο αυτό συμπληρώνει το προηγούμενο, όπου είδαμε την αρχιτεκτονική και τη λειτουργία των λουτρών. Εδώ αναφέρονται τα ευρήματα σχετικά με μεταβολές των χώρων των λουτρών που βρέθηκαν κατά τις έρευνες στο Bey Hamami. Η εργασία έχει πολλές φωτογραφίες να τη συνοδεύουν.
Η δέκατη έβδομη εργασία είναι της Φαίνης Βαχτσεβάνου και έχει τίτλο «Το Hamza Bey τζαμί από το αρχικό «Mescid» της Hafsa». Ένα ακόμη κείμενο αφιερωμένο σε Οθωμανικό μνημείο της Θεσσαλονίκης, το Μπέη Τζαμί ή Αλκαζάρ όπως ίσως το γνωρίζουν πάρα πολλοί. Εδώ η συγγραφέας γράφει για την αρχιτεκτονική, τον εσωτερικό διάκοσμο και γενικά την εικόνα του τζαμιού αυτού. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι όταν γράφτηκε η εργασία, το τζαμί λειτουργούσε ακόμη ως σινεμά, ενώ χώροι του ήταν νοικιασμένοι σε μικρές επιχειρήσεις.
Η δέκατη όγδοη εργασία είναι της Χαρούλας Σαξιαμπάη-Στεφάνου και έχει τίτλο «Ο Ναός του Αγίου Αντωνίου Θεσσαλονίκης». Η μικρή αυτή εκκλησία που σήμερα βρίσκεται στη γωνία Φιλικής Εταιρείας και Μαργαρίτη έχει συνδέσει το όνομά της με τη θεραπεία των φρενοβλαβών στο παρελθόν. Μεταβυζαντινό κτίσμα, το οποίο πιθανότατα είχε λάβει τη θέση κάποιου άλλου, χτισμένο σε επαφή με το Βυζαντινό τείχος. Η εργασία μας παρέχει στοιχεία για την αρχιτεκτονική του, τις αποκαταστάσεις που έγιναν, την ιστορία του κα.
Η δέκατη ένατη εργασία είναι της Ευαγγελίας Χατζητρύφωνος και έχει τίτλο «Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του καθολικού της Μονής Βλατάδων». Επιστρέφουμε στην Μονή Βλατάδων και ρίχνουμε μια ματιά το τέμπλο του κεντρικού κλίτους του ναού, το οποίο είναι ξυλόγλυπτο, κατασκευασμένο στα μέσα του 19ου αιώνα. Κυρίως το κείμενο κινείται γύρω από την τεχνική του ξυλόγλυπτου.
Η εικοστή εργασία είναι του Ιωάννη Αναστασίου και έχει τίτλο «Οι νεομάρτυρες της Θεσσαλονίκης». Το κείμενο μιλάει για τους 11 νεομάρτυρες, αγίους δηλαδή της Ορθόδοξης Εκκλησίας η οποίοι έζησαν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας κυρίως και μαρτύρησαν για την πίστη τους. Δίνονται στοιχεία για το βίο τους και τον τρόπο που πέθαναν.
Η εικοστή πρώτη εργασία είναι του Απόστολου Γλαβίνα και έχει τίτλο «Γεράσιμος Θεσσαλονίκης». Ο Γεράσιμος υπήρξε Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης από το 1788 έως το 1810 και από τα όσα γράφονται δεν πρέπει να ήταν κάποιος αξιόλογος άνθρωπος, μάλλον το αντίθετο. Στην εργασία παρουσιάζονται διάφορα έγγραφα τα οποία είχε υπογράψει κατά την περίοδο που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη ως Μητροπολίτης.
Η εικοστή δεύτερη εργασία είναι του Νικόλαου Πόδα και έχει τίτλο «Η ταχυδρομική ιστορία της Θεσσαλονίκης ως το 1922». Μικρό σε έκταση κείμενο, αναφέρει την οργάνωση των διαφόρων ταχυδρομικών γραφείων στην πόλη μας από το 1840 περίπου έως το 1922. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτό το θέμα μπορείτε να διαβάσετε το βιβλίο που έγραψε η Ευαγγελία Βαρέλλα.
Η εικοστή τρίτη εργασία είναι του Νίκου Καλογήρου και έχει τίτλο «Τα συστατικά στοιχεία του αστικού τοπίου στη Θεσσαλονίκη: Συνέχειες και ασυνέχειες». Αν κατάλαβα καλά διαβάζοντας την εργασία, ο συγγραφέας μιλάει για τις χρονικές και χωρικές συνέχειες που υπάρχουν στη Θεσσαλονίκη διαχρονικά, το ρόλο των μνημείων και τη σχέση τους με το σχεδιασμό της πόλης κα.
Η εικοστή τέταρτη εργασία είναι του Ντίνου Χριστιανόπουλου και έχει τίτλο «Ο Αμπεντίν Πασάς και ένα ελληνικό ποίημά του». Ο Αμπεντίν Πασάς ήταν Τουρκαλβανός και υπήρξε Βάλης του βιλαετιού της Θεσσαλονίκης και ο Χριστιανόπουλος βρήκε ένα ποίημά του στα ελληνικά, που είχε δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Ερμής» το 1880.
Η εικοστή πέμπτη εργασία είναι της Έφης Κακουλίδου και έχει τίτλο «Υπηρεσίες κηδειών στη Θεσσαλονίκη του 19ου αι. Δημιουργία των «Γραφείων Κηδειών»». Ναι, υπάρχει και τέτοια εργασία στην πρώτη επιστημονική επετηρίδα, μία ανασκόπηση θα έλεγα από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του Νεκροταφείου της Ευαγγελίστριας, όταν τις κηδείες τις οργάνωνε η Φιλόπτωχος, μέχρι τη δημιουργία του πρώτου ιδιωτικού γραφείου τελετών του Ηρακλή Τσίπη και μετά του Τεκτονίδη, του Τσιμουρίδη και άλλων πολλών.
Η εικοστή έκτη εργασία είναι της Όλγας Τραγανού-Δεληγιάννη και του Γιάννη Ταμιωλάκη και έχει τίτλο «Από την αρχική μελέτη εγκατάστασης του δικτύου ύδρευσης στη Θεσσαλονίκη στα τέλη του 19ου αιώνα. Σχόλια σε δύο σχέδια». Πολύ ενδιαφέρον κείμενο, για ένα θέμα που λίγα πράγματα προσωπικά γνώριζα. Οι συγγραφείς με αφορμή τη μελέτη δύο σχεδίων σχετικών με την ύδρευση της πόλης, μας δίνουν πολλά σημαντικά ιστορικά στοιχεία.
Η εικοστή έβδομη εργασία είναι της Μίνας Παπάζογλου και έχει τίτλο «Κληροδότημα «Ελένη Ανδρέου Οικονόμου». Πρώτες πληροφορίες». Η συγγραφέας μιλάει για μία άγνωστη στους πολλούς ευεργέτιδα της Θεσσαλονίκης, η οποία διέθεσε κομμάτι της περιουσίας της για τη λειτουργία των σχολείων της Ελληνικής Κοινότητας. Οι πληροφορίες προέρχονται από το έγγραφο ίδρυσης του κληροδοτήματος με ημερομηνία 26 Νοεμβρίου 1907.
Η εικοστή όγδοη εργασία είναι του Ανδρέα Δεληγιάννη και του Δημήτριου Παπαδημητρίου και έχει τίτλο «Από την ιστορία των σιδηροδρόμων της Θεσσαλονίκης (1915-1918). Ένα από τα πολλά έργα που έκαναν οι Σύμμαχοι στη Θεσσαλονίκη κατά την παραμονή τους στην πόλη κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, είναι και η ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου, για στρατιωτικούς πρωτίστως λόγους. Στην εργασία βλέπουμε στοιχεία για αυτά τα δίκτυα.
Η εικοστή ένατη εργασία είναι του Κωνσταντίνου Πλαστήρα και έχει τίτλο «Τάκης Βαρβιτσιώτης. Ένας περιπαθής του έρωτα και του θανάτου». Σε μία τυχαία προσωπική μου κουβέντα με έναν άνθρωπο που λατρεύει και να μελετά και να διαβάζει ποίηση, μου είχε πει ότι ο Βαρβιτσιώτης είναι από τους πιο αδικημένους ποιητές της πόλης, καθώς η αναγνώριση που έλαβε το έργο του είναι πολύ μικρότερη της αξίας του. Δεν γνωρίζω το κατά πόσον αυτό ισχύει ή όχι, αλλά από τότε μου είχε μείνει μία ιδέα συμπάθειας για τον ποιητή αυτόν της Θεσσαλονίκης, που η μοίρα με έφερε να έχω το ιατρείο μου δίπλα στο Μέγαρο Βαρβιτσιώτη. Εδώ ο Πλαστήρας ασχολείται με το έργο του και σχολιάζει την πορεία του στην ποίηση που κράτησε πάνω από μισό αιώνα.
Η τριακοστή εργασία είναι του Αντώνη Σατραζάνη και έχει τίτλο «Le probleme de l’espace dans la ville, chez les prosateurs d el’ecole de Thessalonique. Le cas de Nikos Gabriel Pentzikis, et son livre «Mitera Thessaloniki»». Στα γαλλικά η εργασία. Σε γενικές γραμμές ο Σατραζάνης μιλάει για την έννοια του χώρου στη λογοτεχνία της πόλης και αναλύει πώς αυτή φαίνεται μέσα από το εξαιρετικό έργο του Πεντζίκη «Μητέρα Θεσσαλονίκη«.
Η τριακοστή πρώτη εργασία είναι του Αλμπέρτου Ναρ και έχει τίτλο «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης μέσα από τις παροιμίες τους». Ο συγγραφέας παρουσιάζει κάποιες παροιμίες που χρησιμοποιούσαν οι Σεφαραδίτες Εβραίοι Θεσσαλονικείς, μέσα από τις οποίες φανερώνεται τόσο η λαϊκή σοφία, όσο και το χιούμορ σε αρκετές αυτές, που χαρακτήριζε πολλές φορές τους συμπολίτες μας.
Η τριακοστή δεύτερη εργασία είναι της Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά και Αγγελικής Σαχίνη και έχει τίτλο «Η «Αφαίρεση» στη Θεσσαλονίκη». Ένα κείμενο αφιερωμένο στις εικαστικές τέχνες και πιο συγκεκριμένα στην «αφαίρεση» στην τέχνη, η οποία στη Θεσσαλονίκη αρχίζει να εμφανίζεται στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, αν και δείγματα εμφανίστηκαν και κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Πρωτοπόρος της Αφαίρεσης στη Θεσσαλονίκη είναι ο Γιάννης Σβορώνος, τον οποίο ίσως ξέρουμε περισσότερο ως ιδρυτικό μέλος του Κοχλία.
Αυτές είναι οι 32 εργασίες αυτού του πρώτου τόμου της επιστημονικής επετηρίδας του ΚΙΘ. Στις 750 (!) σελίδες του παρουσιάστηκαν εργασίες με μεγάλη ποικιλία στη θεματολογία, είδαμε κείμενα σπουδαίων μελετητών και ερευνητών, κυρίως ιστορικού περιεχομένου. Προσωπικά βρήκα την παρθενική αυτή εμφάνιση της επετηρίδας πολύ αξιόλογη και ξεχωριστή. Οι υπόλοιποι τόμοι, όπως τους είδαμε στη Vivlioniki (με εξαίρεση τον 2ο, που δεν τον έχω), κράτησαν αυτά τα υψηλά στάνταρ στην ποιότητα και την επιστημονική εγκυρότητα. Περιμένω προσωπικά και ευελπιστώ να δω κάποια στιγμή στο εγγύς μέλλον και τον 10ο τόμο της σειράς.
Τον Δεκέμβριο του 1992 κυκλοφόρησε ο τρίτος τόμος της επιστημονικής επετηρίδας του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης (ΚΙΘ). Όπως και οι προηγούμενοι τόμοι που είδαμε, έτσι και αυτός έχει να μας παρουσιάσει μερικές εξαιρετικές εργασίες και μελέτες που σχετίζονται με διάφορα θέματα της Θεσσαλονίκης, κυρίως ιστορικά.
Η έκδοση είναι απλή και λιτή. Το εξώφυλλο είναι το ίδιο με αυτό του 4ου τόμου, τον οποίον είδαμε στην προηγούμενη ανάρτηση. Την επιμέλεια αυτού του τόμου είχε αναλάβει ο Ντίνος Χριστιανόπουλος. Προλογίζουν ο τότε Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Κοσμόπουλος και ο τότε Αντιδήμαρχος Πολιτισμού Βασίλης Καλφόπουλος. Αρκετές φωτογραφίες με μεγάλο ενδιαφέρον κοσμούν και συμπληρώνουν τα κείμενα. Δωρικό ύφος, μια δουλειά που κερδίζει τον αναγνώστη από το περιεχόμενό της και όχι από την όψη της. Αξάκριστη έκδοση, συνολικά μια πολύ καλή δουλειά.
Πριν τις εισηγήσεις υπάρχουν δύο νεκρολογίες, η πρώτη για τον Στέφανο Παπαδόπουλο και η δεύτερη για τον Νικόλαο Πόδα. Οι εργασίες είναι 18 στο σύνολό τους, προσωπικά διάβασα τις 17, γιατί η μία είναι στα γαλλικά και δεν κατέχω τη γλώσσα, ενώ απόλαυσα τις 16, γιατί η μία από τις εργασίες έχει θέμα τέτοιο που δεν μπορούσα να καταλάβω τι λέει.
Η πρώτη πραγματεία είναι αρκετά δύσκολη για τον μέσο αναγνώστη λόγω του ιδιαίτερα εξειδικευμένου αντικειμένου της και της ορολογίας που χρησιμοποιείται με πολλούς αρχιτεκτονικούς όρους. Ο τίτλος της είναι «Μια άλλη άποψη για τη διαμόρφωση της παλαιοχριστιανικής κόγχης της Αχειροποιήτου» και είναι του Φίλιππου Ωραιόπουλου. Ο συγγραφέας εξετάζει τα ευρήματα στις ανασκαφές της Αχειροποιήτου και επικεντρώνεται στην κόγχη του ναού, υποστηρίζοντας στο τέλος ότι ο αρχικός ναός είχε 5 παράθυρα, αντί για τρία που βλέπουμε σήμερα.
Για έναν άγνωστο άγιο της πόλης, τον Άγιο Αλέξανδρο Θεσσαλονίκης μιλάει η επόμενη εργασία του Κώστα Χαραλαμπίδη με τίτλο «Μηνολογικές παραστάσεις του Μαρτυρίου του Αγίου Αλέξανδρου Θεσσαλονίκης». Η εκκλησία γιορτάζει τη μνήμη του στις 14 Μαρτίου (ο Άγιος Αλέξανδρος που γιορτάζει στις 30 Αυγούστου είναι διαφορετικός). Στην εργασία διαβάζουμε για δύο απεικονίσεις του μαρτυρίου του, μία μικρογραφία σε ένα μηνολόγιο που βρίσκεται σήμερα στο Βατικανό και μία σε τοιχογραφία εκκλησίας στη Σερβία. Ο Άγιος Αλέξανδρος Θεσσαλονίκης έζησε στα τέλη του 3ου αιώνα και έχω διαβάσει και μία θεωρία, η οποία υποστηρίζει ότι η Ροτόντα, όταν μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό, ήταν αρχικά αφιερωμένη σε αυτόν.
Στην τρίτη εργασία της επετηρίδας με τίτλο «Η πολιορκία της Θεσσαλονίκης του 1416 και η συνθήκη ειρήνης μεταξύ του Ιωάννη Η’ Παλαιολόγου και του Μωάμεθ Α'» ο Άρης Παπάζογλου μιλάει για μία άγνωστη στους περισσότερους πολιορκία της πόλης η οποία είχε γίνει από τον Μωάμεθ Α’, τον πατέρα του Μουράτ Β’, ο οποίος θα είναι ο Σουλτάνος που θα κυριεύσει τη Θεσσαλονίκη το 1430. Η πόλη ουσιαστικά εκείνη την περίοδο βρισκόταν σε μία συνεχή πτώση και η τελική Άλωση ήταν θέμα χρόνου.
Με τίτλο «Ο μιναρές της Ροτόντας» η τέταρτη εργασία της Χρυσάνθης Χατζηαντωνίου-Δεληβογιατζή το θέμα φυσικά δεν θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο από τον τελευταίο μιναρέ που υπάρχει στη Θεσσαλονίκη. Πολύ ενδιαφέρον κείμενο, καθώς δεν διαβάζουμε συχνά για αυτό το μνημείο της πόλης, κυρίως εξαιτίας εθνικιστικών και φονταμενταλιστικών λόγων. Και όμως, ο μιναρές της Ροτόντας είναι ένα πολύ ενδιαφέρον ιστορικό κομμάτι της πόλης. Γενικά πολλοί από τους μιναρέδες της Θεσσαλονίκης ήταν πολύ όμορφα κομμάτια, που δυστυχώς πλέον μπορούμε να τους θαυμάζουμε μόνο σε παλιές φωτογραφίες και καρτ ποστάλ. Ο Άρης Παπάζογλου είχε γράψει ένα εξαιρετικό βιβλίο για τους μιναρέδες της Θεσσαλονίκης.
«Ενθυμήσεις σε παλαιά βιβλία του Ναού του Αγίου Γεωργίου Χορτιάτη» ονομάζεται η πέμπτη εργασία του Σωτήρη Κίσσα. Ο συγγραφέας έκανε μία μελέτη στην οποία εξέτασε παλαιά βιβλία που βρίσκονται στον Άγιο Γεώργιο του Χορτιάτη και βρήκε σημειώσεις που είχαν γραφεί από διάφορους ανθρώπους στα εξώφυλλα, στο πλάι των σελίδων και αλλού και οι οποίες έχουν τη δική τους ξεχωριστή σημασία, καθώς μας δίνουν κάποια ιστορικά στοιχεία, άλλες φορές σημαντικές, άλλες φορές όχι. Οι σημειώσεις αυτές είναι περίπου από το 1665 η παλαιότερη και φτάνουν έως το 1947 η νεότερη.
Η έκτη εργασία είναι γραμμένη στα γαλλικά και δεν κατάφερα να τη διαβάσω. Ο τίτλος της είναι «Thessaloniki pendant la premiere annee de la resurrection Hellenique vue par le Consul Francais Bottu» και συγγραφέας της είναι ο Αθανάσιος Καραθανάσης. Από την περίληψη στο τέλος που είναι στα ελληνικά, το κείμενο έχει να κάνει με τις αναφορές του Γάλλου Προξένου στη Θεσσαλονίκη Bottu για τα γεγονότα που συνέβησαν στην πόλη κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. Η Εταιρεία Μακεδονκών Σπουδών είχε κυκλοφορήσει ένα μικρό βιβλίο σχετικά με αυτό το θέμα και με συγγραφέα τον Αθανάσιο Καραθανάση.
Εκπαιδευτικού χαρακτήρα η έβδομη εργασία με τίτλο «Η εκπαιδευτική δραστηριότητα της Ελληνικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας: Γενικό πλαίσιο οργάνωσης και λειτουργίας των σχολείων, σχολικά κτίρια και τυπογραφία» και συγγραφέα την Σιδηρούλα Ζιώγου-Καραστεργίου. Στα μάτια τα δικά μου η συγγραφέας είναι για τα εκπαιδευτικά θέματα της πόλης ό,τι είναι η Αλέκα Καραδήμου-Γερόλυμπου για θέματα πολεοδομίας της Θεσσαλονίκης μετά τον 20ο αιώνα. Έχουμε δει αρκετές πιο εξειδικευμένες εργασίες για την εκπαίδευση στη Θεσσαλονίκη κατά τον 19ο και 20ο αιώνα, οπότε αυτό το κείμενο μου άρεσε γιατί μπορεί να είναι ένας γενικός μπούσουλας για κάποιον.
Μία μαρτυρία ενός Γερμανού επιστήμονα από το 1838 για τη Θεσσαλονίκη είναι η όγδοη εργασία με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη στα 1838». Την εργασία την υπογράφει ο Απόστολος Βακαλόπουλος. Πρόκειται για την επίσκεψη του Karl Eduard Zacharia στην πόλη μας, ο οποίος όμως δεν είχε έρθει για τουρισμό, αλλά στα πλαίσια των επαγγελματικών του ενδιαφερόντων. Αν και οι περιγραφές του περιέχουν κάποιες ανακρίβειες, συνολικά αποτελούν μία σημαντική μαρτυρία για τη Θεσσαλονίκη εκείνης της εποχής, καθώς γενικά δεν έχουμε πολλές γνώσεις για την πόλη εκείνης της περιόδου.
«Ξενόγλωσσες εφημερίδες της Θεσσαλονίκης» είναι ο τίτλος της ένατης εργασίας και δεν θα μπορούσε να υπάρχει ίσως πιο κατάλληλος συγγραφέας για μία τέτοια εργασία από τον Μανώλη Κανδυλάκη. Εδώ έχουμε μία απλή καταγραφή των ξενόγλωσσων εφημερίδων που κυκλοφόρησαν στην πόλη, από το 1869 που δημιουργήθηκε η εφημερίδα «Σελανίκ» έως το 1990.
Ο Περικλής Βακουφάρης μας μεταφέρει σε μία μαύρη περίοδο για την Ελληνική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, κάπου εκεί στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν οι διενέξεις μεταξύ των μελών της κοινότητας την είχαν φέρει σε δυσχερή κατάσταση και αυτό είχε επιπτώσεις στη λειτουργία διαφόρων φορέων της, όπως πχ τα σχολεία. Ο τίτλος της δέκατης εργασίας είναι «Ο αναθεωρημένος κανονισμός της Ελληνικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης του 1874 και οι διενέξεις των κοινοτικών αρχόντων».
Ο Μακεδονικός Αγώνας έλαβε μέρος κυρίως σε περιοχές μακριά από τη Θεσσαλονίκη, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν γεγονότα που συνέβησαν στην πόλη τα οποία δεν σχετίζονται άμεσα με αυτόν. Σε αυτά αναφέρεται η εργασία του Ιωάννη Νικολαΐδη με τίτλο «Ο Μακεδονικός Αγώνας στη Θεσσαλονίκη» που είναι η ενδέκατη της επετηρίδας. Μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρουσα, καθώς δεν περιορίζεται μόνο στην περίοδο 1904-1908, αλλά μιλάει και για πολλά που συνέβησαν από το 1870 έως το 1904.
Μία εργασία του Ευάγγελου Χεκίμογλου είναι η δωδέκατη της επετηρίδας με τίτλο «Το κτίριο του υποκαταστήματος της Τράπεζας της Ανατολής στην οδό Αγίου Μηνά στη Θεσσαλονίκη». Ο συγγραφέας γράφει για τα διάφορα κτίρια στα οποία στεγάστηκε η Τράπεζα Ανατολής, από τα χρόνια που άνοιξε το υποκατάστημά της στη Θεσσαλονίκη το 1905 έως το 1933 όταν και συγχωνεύθηκε με την Εθνική Τράπεζα. Όπως και σε άλλα κείμενα του Χεκίμογλου, ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει και για πολλά άλλα ενδιαφέροντα πράγματα τα οποία σχετίζονται με τα κύρια θέματα των κειμένων του.
Πολύ ενδιαφέρουσα μου φάνηκε η δέκατη τρίτη εργασία, που είναι του Ιωάννη Σκούρτη με τίτλο «Μετανάστευση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στη Γαλλία κατά τον Μεσοπόλεμο». Ο συγγραφέας μιλάει για τους Εβραίους Θεσσαλονικείς οι οποίοι επέλεξαν να φύγουν από τη γενέτειρά τους και να εγκατασταθούν στη Γαλλία, κυρίως στο Παρίσι. Ένα πρώτο κύμα είχε φύγει μετά το 1921, ενώ αρκετοί μετανάστευσαν και στα επόμενα χρόνια. Υπολογίζεται στο κείμενο ότι μόνο στο Παρίσι ο αριθμός τους ήταν περίπου 20000 άτομα. Δυστυχώς για τη μοίρα τους έχουμε διαβάσει στο βιβλίο του Γιάννη Καρατζόγλου.
Η δέκατη τέταρτη εργασία είναι των Φρίξου Μακρή και Χρήστου Παπαδημητρίου και έχει τίτλο «Η Θεσσαλονίκη μέσα από τον φωτογραφικό φακό ενός Γερμανού στρατιώτη στην Κατοχή». Είναι ένα κείμενο-λεύκωμα, όπου παρουσιάζονται 10 ασπρόμαυρες φωτογραφίες, που είχε τραβήξει ο Martin Tittel, ο οποίος υπηρετούσε στη Θεσσαλονίκη ως στρατιώτης της Wehrmacht.
Η δέκατη πέμπτη είναι η εργασία που δεν κατάλαβα τι λέει. Είναι του Πάνου Κοσμόπουλου, ενός αρχιτέκτονα και το κείμενο είναι μέρος της διδακτορικής του διατριβής. Ο τίτλος της εργασίας είναι «Το κέντρο της Θεσσαλονίκης σαν Σ-Τόπος: Μία αντιληπτική προσέγγιση του αστικού χώρου». Κοινωνιολογικής θεματολογίας η πραγματεία, αν έχω καταλάβει καλά πρέπει να σχετίζεται με το πώς αντιλαμβάνονται οι Θεσσαλονικείς την έννοια του κέντρου. Αλλά δεν είμαι σίγουρος και δεν θα ήθελα να σας παραπλανήσω.
Μία από τις καλύτερες εργασίες αυτού του τόμου είναι για μένα η δέκατη έκτη με τίτλο ««Λαδάδικα» Θεσσαλονίκης. Αναγνώριση της φυσιογνωμίας και προοπτικές διατήρησης ενός «ιστορικού τόπου»» και την υπογράφουν οι Αλέκα Καραδήμου-Γερόλυμπου, ο Νίκος Καλογήρου, η Κορνηλία Τρακοσοπούλου και η Βίλμα Χαστάογλου. Όταν γράφτηκε αυτή η εργασία τα Λαδάδικα ήταν σε μια φάση όπου πολλά γράφονταν για την ανάπλασή τους, αλλά η περιοχή διατηρούσε κυρίως την εμπορική της σημασία, προσωπικά θυμάμαι ότι το 1992 να υπήρχαν 2-3 νυχτερινά μαγαζιά και ο Ζύθος μόνο. Στα πλαίσια αυτής της συζήτησης για το τι θα πρέπει να γίνει, οι συγγραφείς έγραψαν μία εξαιρετική εργασία για την ιστορία των Λαδάδικων, τα χαρακτηριστικά της περιοχής,, την αρχιτεκτονική, ενώ έδιναν και προτάσεις για το τι καλό είναι να γίνει, όσο και για το τι είναι καλό να ΜΗΝ γίνει. Δυστυχώς οι προτάσεις τους δεν ακούστηκαν και οι φόβοι τους επαληθεύτηκαν. Για την ανάπλαση των Λαδάδικων είχαμε δει παλαιότερα ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Μίλτου Μαυρομάτη.
Στη δέκατη έβδομη εργασία, με τίτλο «Η Πλατεία Βαρδάρη στο πεζογραφικό έργο του Γιώργου Ιωάννου» ο Αντώνης Σατραζάνης μιλάει για το πώς παρουσιάζεται η πλατεία αυτή της Θεσσαλονίκης και τα πέριξ της μέσα από τα κείμενα του Ιωάννου. Τα εστιατόρια, τα σινεμά, τα μαγαζιά και οι άνθρωποι της περιοχής, τα πολλά πρόσωπά της, από το καθαρά εμπορικό το πρωί μέχρι το ερωτικό και το παράνομο της νύχτας.
Η δέκατη όγδοη και τελευταία εργασία έχει να κάνει με ένα θέμα, για το οποίο πριν λίγο καιρό είχαμε διαβάσει κάποια πράγματα στη Vivlioniki. Τίτλος της εργασίας είναι «Το Μουσικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Συλλογές και δραστηριότητες» και είναι του Στέλιου Κοψαχείλη, του ανθρώπου ο οποίος ίδρυσε και διεύθυνε το Μουσείο. Το κείμενο είναι μια παρουσίαση της ιστορίας του και των αντικειμένων της συλλογής του.
Κάπως έτσι ολοκληρώθηκε και ο τρίτος τόμος. Πολύ ενδιαφέρονται κείμενα στο σύνολό τους, γνωστοί ερευνητές και μελετητές, συμπλήρωσαν με τις πραγματείες τους τις γνώσεις μας για το ιστορικό παρελθόν της Θεσσαλονίκης.
Ήταν Δεκέμβριος του 1994 όταν κυκλοφόρησε ο τέταρτος τόμος της επιστημονικής επετηρίδας του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης (ΚΙΘ) και για αυτόν θα μιλήσουμε σε αυτήν την ανάρτηση.
Η έκδοση είναι απλή και λιτή, δωρική θα την έλεγα. Προλογίζουν ο τότε Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνος Κοσμόπουλος και η τότε Αντιδήμαρχος Πολιτισμού Αικατερίνη Ζελομοσίδου. Ο παρόν τόμος έχει κάποιες εξαιρετικές φωτογραφίες να συνοδεύουν μερικά από τα κείμενα. Τέτοια βιβλία προσωπικά μου αρέσουν πολύ, μέσα στην απλότητά τους κρύβεται η γοητεία ενός έργου το οποίο σκοπεύει να γοητεύσει τον αναγνώστη πρώτα με το περιεχόμενό του και μετά με όλα τα άλλα. Αξάκριστη έκδοση επίσης. Συνολικά μια πολύ όμορφη δουλειά.
Πριν τις εργασίες υπάρχει μία και μόνο νεκρολογία για τον Σωτήρη Κίσσα, έναν σπουδαίο αρχαιολόγο ο οποίος όμως έφυγε από τη ζωή σε πολύ μικρή ηλικία. Το κείμενο προς τιμήν του το έγραψε η Χρυσάνθη Μαυροπούλου-Τσιούμη. Συνολικά υπάρχουν 12 εξαιρετικές εργασίες, ενώ στο τέλος υπάρχουν τα πρακτικά μίας ημερίδας αφιερωμένης στη ζωή και το έργο του Αιμίλιου Ριάδη.
Η πρώτη εργασία έχει τίτλο «Ο κύκλος των πρώτων ποιητών της Θεσσαλονίκης και η πνευματική ακτινοβολία της Μακεδονικής μητρόπολης κατά τον 1ο π.Χ. και τον 1ο μ.Χ. αιώνα» και συγγραφέας της είναι ο Γιάννης Τζανής. Πολύ ενδιαφέρουσα εργασία σχετικά με ένα θέμα για το οποίο προσωπικά γνωρίζω ελάχιστα πράγματα, αλλά και γενικά δεν νομίζω πολύς κόσμος να ξέρει λεπτομέρειες. Ο συγγραφέας μιλάει για τους ποιητές που πιθανόν έζησαν στη Θεσσαλονίκη κατά την περίοδο μεταξύ 1ου π.Χ. και 1ου μ.Χ. αιώνα. Τα ονόματά τους περιλαμβάνονται σε μία ανθολογία που είχε εκδώσει ο Φίλιππος ο Θεσσαλονικεύς, ένας ποιητής της περιόδου εκείνης, το 40 μ.Χ. περίπου. Στην ανθολογία αυτή υπήρχαν ποιητικά έργα με τη μορφή επιγραμμάτων, ένα είδος το οποίο είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη, αλλά και στη Μακεδονία γενικότερα. Δίνονται στοιχεία για τη ζωή και το έργο 9 ποιητών, οι οποίοι είναι ο Αντίπατρος ο Θεσσαλονικεύς, ο Φίλιππος ο Θεσσαλονικεύς, ο Μακεδόνιος ο Θεσσαλονικεύς, ο Επίγονος ο Θεσσαλονικεύς, ο Παρμενίων ο Μακεδών, ο Αδαίος ο Μακεδών, ο Αντίστιος, ο Αντιφάνης ο Μακεδών και ο Ισίδωρος Αιγεάτης. Επίσης γίνεται σύγκριση της θεματολογίας των ποιημάτων, ενώ στο τέλος του κειμένου υπάρχει και μία επιλογή από τα επιγράμματα που σώθηκαν. Προσωπικά μου φάνηκε πάρα πολύ ενδιαφέρουσα εργασία, τα δε επιγράμματα πολλές φορές μου φάνηκε να έχουν ένα ύφος που συναντάμε στα ποιήματα του Καβάφη.
Στη Θεσσαλονίκη των Ζηλωτών μας μεταφέρει η δεύτερη εργασία με τίτλο «Η «Μονωδία επί τοις εν Θεσσαλονίκη πεσούσι«(1346) του Δημητρίου Κυδώνη και τα ιστορικά στοιχεία της για την ψυχολογία των επαναστατημένων μαζών στη Στάση του 1342 κ.ε.», η οποία είναι του Απόστολου Βακαλόπουλου. Ο συγγραφέας σχολιάζει ένα από τα λίγα κείμενα τα οποία έχουμε από εκείνη την εποχή και τα οποία μιλάνε για τα γεγονότα των Ζηλωτών στη Θεσσαλονίκη. Ο Κυδώνης έγραψε αυτή τη μονωδία το 1346, μετά δηλαδή την απόπειρα κατάλυσης του καθεστώτος που είχε επιβληθεί στην πόλη από τους Ζηλωτές, η οποία απέτυχε και είχε ως αποτέλεσμα το ξέσπασμα βίαιων επεισοδίων στη Θεσσαλονίκη και τη σφαγή πολλών κατοίκων της. Στο κείμενο υπάρχει ολόκληρη η μονωδία, τόσο σε μετάφραση του Βακαλόπουλου, όσο και στην πρωτότυπη μορφή (στο βιβλίο για τα εγκώμια της Θεσσαλονίκης της έχουμε δει μέρος της μονωδίας). Το Κίνημα των Ζηλωτών, αν και μεμονωμένο στη διάρκεια της Βυζαντινής ιστορίας, έχει τη δική του ξεχωριστή σημασία. Βιβλία σχετικά με αυτό έχουμε δει αρκετά στη Vivlioniki, τόσο μελέτες όπως του Τεμεκενίδη και του Κορδάτου, όσο και μυθιστορήματα όπως της Καπάνταη και του Ματσούκα.
Ιδιαίτερη για πολλούς λόγους η τρίτη εργασία με τίτλο «Χρονολόγηση της επιδιορθώσεως με γαλαζοπράσινους σχιστόλιθους του δυτικού τοίχου (πλευράς) του νάρθηκα της Βασιλικής της Αχειροποιήτου του 5ου αιώνα στη Θεσσαλονίκη». Πρώτος και κυριότερος ίσως είναι το γεγονός ότι την έχει γράψει ο Μαρίνος Χαραλάμπους, ένας άνθρωπος που λάτρευε τη Θεσσαλονίκη και εξέφραζε την αγάπη του αυτή τόσο με το λογοτεχνικό του έργο, όσο και με τις έρευνές του και τις μελέτες του για την πόλη μας. Για τον χαρακτήρα του και τις ιδιοτροπίες του δεν είμαι ο κατάλληλος να μιλήσω. Το αρχείο που είχε φτιάξει για τη Θεσσαλονίκη (φωτογραφίες, κείμενα, films) ήταν τεράστιο και αποτελεί ένα μυστήριο για το τι απέγινε. Άλλος λόγος που κάνει ιδιαίτερη την εργασία είναι ότι υπάρχουν στο κείμενο κάποιες φωτογραφίες από αυτό το αρχείο, ίσως όχι μεγάλης σημασίας, αλλά δεν έχουμε και πολλά κομμάτια να απέμειναν. Τρίτος λόγος που κάνει ιδιαίτερη την εργασία είναι το θέμα της, που έχει να κάνει με τη χρονολόγηση μίας επιδιόρθωσης (από τις πολλές) που έχουν γίνει στην Αχειροποίητο, αν και ο Χαραλάμπους καταφέρνει να ξεκινήσει από εκεί και να καταλήξει στην αγαπημένη του γειτονιά των Φράγκων και στην αγορά των Λαδάδικων. Γενικά τα κείμενα του Χαραλάμπους τα διαβάζω έχοντας αφήσει το μυαλό μου ελεύθερο στη γοητεία του κόσμου που περιγράφει, ο οποίος είναι κάπου μεταξύ του μύθου και της ιστορικής αλήθειας.
Εκπαιδευτικού χαρακτήρα η τέταρτη εργασία του Ευάγγελου Χεκίμογλου με τίτλο «Νεότερες και λανθάνουσες ειδήσεις για τα εκπαιδευτήρια και τους οικονομικούς πόρους της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας Θεσσαλονίκης (1850-1912)». Ο Χεκίμογλου γράφει για τα ελληνικά σχολεία της Θεσσαλονίκης, που βρίσκονταν, πώς συντηρούνταν και τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν. Μέσα όμως από όλα αυτά αναδεικνύονται και οι έριδες που υπήρχαν εκείνη την περίοδο μεταξύ των μελών της Ελληνικής Κοινότητας, οι διαμάχες μεταξύ της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης και διαφόρων μοναστηριών για τα έσοδα των ναών και το πώς αυτά θα διατεθούν και πολλά άλλα. Μέσα σε όλα αυτά ο Χεκίμογλου μας δίνει και μικρές ιστορικές λεπτομέρειες, που έχουν τη δική τους αξία, όπως πχ η ύπαρξη ενός άγνωστου σχολείου στη συνοικία του Αγίου Αθανασίου ή το ότι είχε επιβληθεί ένας δασμός στους Έλληνες εμπόρους για να μπορούν να συντηρηθούν τα σχολεία, χωρίς όμως μεγάλη επιτυχία.
Η πέμπτη εργασία με τίτλο «Πρώιμες πολεοδομικές πρωτοβουλίες της δημοτικής αρχής και το πρώτο «σχέδιο πόλεως» στη Θεσσαλονίκη (1870-1880)» είναι της Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου, ίσως της πιο ειδικής σε θέματα πολεοδομίας της Θεσσαλονίκης και μας μεταφέρει στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα όταν συστάθηκε για πρώτη φορά η δημοτική αρχή της πόλης και στα πλαίσια εξωραϊσμού της Θεσσαλονίκης και μετά το γκρέμισμα των τειχών είχε δημιουργηθεί το σχέδιο Wernieski από το όνομα του Antoine Wernieski ο οποίος το υπέγραψε. Ήταν ένα σχέδιο πόλεως που συντάχτηκε κάπου μεταξύ 1877 και 1880 και το οποίο μας παρέχει πάρα πολλά στοιχεία για την εικόνα της πόλης, τους δρόμους και τα κτίριά της, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι μιλάμε για τη Θεσσαλονίκη πριν την πυρκαγιά του 1890. Έχει και ένα παράρτημα με τα καθήκοντα της δημαρχίας όπως είχαν αυτά οριστεί με έναν νόμο του 1877.
Στην έκτη εργασία με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας (1910-1912). Μαρτυρίες μέσα από τις σελίδες της εφημερίδας «Σάλπιγξ» της Μυτιλήνης» ο Χρήστος Παπαδημητρίου ανατρέχει σε άρθρα της εφημερίδας Σάλπιγξ της Λέσβου και βλέπει αναφορές σε γεγονότα που συνέβησαν στην πόλη αλλά και στον ευρύτερο χώρο της Μακεδονίας τα τελευταία δύο έτη της Οθωμανικής κυριαρχίας στη Θεσσαλονίκη. Το έντυπο αυτό με έγκυρο και αυστηρό πολλές φορές τρόπο σχολίαζε τη βία που ασκούνταν από τους Νεότουρκους, τον αγώνα για επιβίωση των Ελλήνων της Μακεδονίας και την εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων στο Μακεδονικό ζήτημα της εποχής εκείνης.
Για ένα όχι ιδιαίτερα γνωστό γεγονός, το οποίο φαίνεται να είχε τη δική του σημασία στην επέλαση του ελληνικού στρατού και στην απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους, μιλάει η έβδομη εργασία με τίτλο «Η σύζευξη του ποταμού Αξιού κατά τις επιχειρήσεις του στρατού μας τον Οκτώβριο του 1912 και η ανάκτηση της Θεσσαλονίκης υπό των Ελλήνων» την οποία έγραψε ο Βασίλειος Γούσιος. Δεν γνωρίζω πολλά στοιχεία για τον συγγραφέα, πάντως αν κρίνω από τον τρόπο που γράφει, μάλλον ήταν κάποιας προχωρημένης ηλικίας όταν έγραψε το κείμενο, αλλά δεν αναφέρεται κάπου αν έχει ιστορικό ή στρατιωτικό υπόβαθρο. Η εργασία ουσιαστικά μιλάει για το σχέδιο δύο κατοίκων της Χαλάστρας, του Αστέριου Μαρκούδη και του Γεώργιου Νταλιγκάρου, οι οποίοι ήταν ξυλουργοί και οι οποίοι χρησιμοποίησαν κρασοβάρελα για να φτιάξουν μία πλωτή γέφυρα από την οποία πέρασε ο ελληνικός στρατός τον Αξιό ποταμό και έτσι άνοιξε πλέον ο δρόμος για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
Η όγδοη εργασία έχει τίτλο «Ο πρώτος προϋπολογισμός του Δήμου Θεσσαλονίκης μετά την απελευθέρωση (1913)» και είναι της Κατερίνας Καριζώνη-Χεκίμογλου. Η Θεσσαλονίκη μετά την απελευθέρωση εξακολουθούσε να έχει ανάγκες και προβλήματα, μπορεί να άλλαξε η κυριαρχία, αλλά ο Δήμαρχος παρέμεινε στη θέση του (Οσμάν Σαμή Μπέης) και ο δήμος της πόλης έπρεπε να λειτουργήσει παρά τις νέες συνθήκες που είχαν επιβληθεί. Στο κείμενο βλέπουμε τα έσοδα και τα έξοδα του δήμου, την καχυποψία μεταξύ του Ελληνικού Κράτους και της τοπικής διοίκησης της πόλης, κα.
Ο Αντώνης Σατραζάνης στην ένατη εργασία της επετηρίδας με τίτλο «Οι εμφανίσεις του Γάλλου στρατηγού Μωρίς Πωλ Εμμάνουελ Σαραΐγ στη Θεσσαλονίκη με τα στρατεύματα της Αντάντ Κορντιάλ» δίνει κάποια στοιχεία για τη ζωή και τη δράση του αρχιστράτηγου των συμμαχικών στρατευμάτων που ήρθαν στη Θεσσαλονίκη κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Σαραΐγ δεν ήταν ιδιαίτερα συμπαθής στους Θεσσαλονικείς για πολλούς λόγους. Στην εργασία-λεύκωμα αυτήν το κυρίως κομμάτι είναι το φωτογραφικό υλικό που παρουσιάζεται και το οποίο ανήκει στο αρχείο του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης.
Η δέκατη εργασία έχει τίτλο «Το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης κατά τα χρόνια του Μεσοπολέμου» και το υπογράφει η Ευαγγελία Βαρέλα. Ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο στο οποίο ο αναγνώστης μπορεί να βρει στοιχεία για την ίδρυση, τη λειτουργία, τις διοικήσεις, το φιλανθρωπικό έργο και πολλά άλλα πράγματα σχετικά με το ΕΒΕΘ.
Για μία όχι ιδιαιτέρως γνωστή διαμάχη που γεννήθηκε στους κόλπους της Εβραϊκής Κοινότητας της Θεσσαλονίκης κατά τον Μεσοπόλεμο μας μιλάει η ενδέκατη εργασία με τίτλο «Οι Σιωνιστές και οι αντίπαλοί τους Εβραίοι στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου» του Ιωάννη Σκούρτη. Η διαμάχη αυτή φαίνεται να ξεκινά το 1923, από τη μία μεριά έχουμε τους Σιωνιστές, από την άλλη τους Αφομοιωτικούς, αυτούς δηλαδή που υποστηρίζουν ότι οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης οφείλουν να έρθουν πιο κοντά στον Ελληνικό πληθυσμό, να μάθουν τη γλώσσα κυρίως και να πάνε σε ελληνικά σχολεία κα. Η κάθε μεριά είχε τις δικές της εφημερίδες, τους δικούς της «ηγέτες» και η κόντρα αυτή φαίνεται να συνεχίστηκε για κάμποσα χρόνια. Σύμφωνα με τον Σκούρτη, νικήτρια της κόντρας ήταν η ομάδα των αφομοιωτικών.
Η δωδέκατη και τελευταία εργασία του τέταρτου τόμου της επετηρίδας έχει τίτλο «Η Δημοτική Λαϊκή Αγορά Βαρδαρίου» και είναι του Φρίξου Μακρή. Ο συγγραφέας μιλάει για μία λαϊκή αγορά, που παλαιότερα την ονόμαζαν «Παλαιό Καπάνι» και η οποία χοντρικά εκτείνονταν μεταξύ των σημερινών οδών Ειρήνης, Καρατζά, Παπαρρηγόπουλου και Πλατείας Δημοκρατίας. Λειτούργησε από το 1929 έως το 1970 όταν και γκρεμίστηκε, ήταν σκεπαστή και στέγαζε πάσης φύσεως μικρά μαγαζιά. Στην εργασία ο συγγραφέας παρουσιάζει και κάποια στοιχεία για τη λειτουργία της μεταξύ 1930 και 1943.
Ακολουθεί το παράρτημα, όπως θα το αποκαλούσα, του βιβλίου με τίτλο «Ο Αιμίλιος Ριάδης και το έργο του». Πρόκειται για τα πρακτικά μίας ημερίδας που είχε γίνει στις 7 Οκτωβρίου 1992 στο χώρο του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου και η οποία είχε «συμπληρωθεί» με μία συναυλία την επομένη στην αίθουσα τελετών του ΑΠΘ. Οι εκδηλώσεις αυτές είχαν γίνει στα πλαίσια των ΚΖ’ Δημητρίων. Στην ημερίδα παρουσιάστηκαν κάποιες ομιλίες σχετικά με τη ζωή και τον χαρακτήρα του ποιητή και συνθέτη, το έργο και τις επιρροές του και άλλα πολλά. Επειδή προσωπικά οι γνώσεις μου στη μουσική δεν είναι επαρκής, θεωρώ ότι κάποιος που έχει γνώσεις πάνω στο θέμα θα αξιολογήσει πολύ καλύτερα από εμένα τα κείμενα αυτά.
Συνολικά ο τέταρτος τόμος μου φάνηκε πολύ ενδιαφέρον, όπως και οι υπόλοιποι που έχουμε δει. Κείμενα με εγκυρότητα, που ασχολήθηκαν με πολλές διαφορετικές πτυχές της ιστορίας της πόλης και έχουν χρησιμοποιηθεί αρκετές φορές στις βιβλιογραφίες μελλοντικών έργων.
Vivlioniki 