Ο Θεσσαλονικιός πρόγονος της Κομμούνας των Παρισίων και της Γαλλικής Επανάστασης

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Η κομμούνα της Θεσσαλονίκης 1342-1349

Συγγραφέας: Γιάνης Κορδάτος

Έκδοση: Συλλογή (2009)

ISBN: 978-960-6705-91-5

Τιμή: Περίπου €9

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Το κίνημα των Ζηλωτών, αποτελεί ένα από τα λιγότερο μελετημένα κεφάλαια της ιστορίας της Θεσσαλονίκης και ταυτόχρονα ένα από τα σημαντικότερα. Η επανάσταση του λαού ενάντια στους άρχοντες και την εξουσία τους, συγκρίνεται με την Γαλλική επανάσταση από πολλούς ή την Ρώσικη. Για περίπου 7 χρόνια, μια μορφή δημοκρατίας υπήρχε στην Θεσσαλονίκη, με τις όποιες δυσκολίες και λάθη είχε ένα τέτοιο εγχείρημα, για εκείνη την εποχή. Το βιβλίο για το οποίο θα μιλήσουμε σήμερα, είναι από τα πρώτα, που προσπάθησαν, όχι μόνο να μεταφέρουν τα γεγονότα, αλλά να τα αιτιολογήσουν κιόλας, μέσα από ένα συγκεκριμένο πολιτικό πρίσμα.

Η έκδοση είναι λιτή και συμπαθητική, χωρίς φωτογραφίες, με ένα πορφυρό εξώφυλλο, για να φέρνει σε Βυζάντιο μάλλον. Στο εσωτερικό του βιβλίου, υπάρχει διχρωμία, ενώ στο κάτω μέρος των σελίδων, υπάρχουν και κάποιες σημειώσεις. Πλαστικοποιημένο το εξώφυλλο.

Ο Γιάνης Κορδάτος είναι από τις πιο σημαντικές μορφές του ΚΚΕ και της ευρύτερης Αριστεράς στην χώρα μας. Ήταν ΓΓ του ΚΚΕ, διευθυντής του Ριζοσπάστη, πολυγραφότατος συγγραφέας και μελετητής της Ελληνικής ιστορίας. Το βιβλίο αυτό είχε κυκλοφορήσει για πρώτη φορά το 1928, εποχή ταραχώδη για την Ελλάδα (όπως οι περισσότερες άλλωστε…), όπου το κομμουνιστικό κόμμα κάνει τα πρώτα του βήματα και αρχίζει να αποκτά μια δυναμική. Μοιραία ο συγγραφέας ερμηνεύει τα γεγονότα, μέσα από το μαρξιστικό πρίσμα, κάτι που έχουμε δει και στο βιβλίο του Γιώργου Τεμεκενίδη, ο οποίος επίσης ασχολήθηκε με το ίδιο ακριβώς θέμα, με διαφορά 70 ετών βέβαια.

Το βιβλίο αποτελείται από 6 κεφάλαια. Υπάρχει και ένα ενδιαφέρον εισαγωγικό σημείωμα των όσων θα διαβάσει ο αναγνώστης, που αξίζει να διαβαστεί.

Το πρώτο κεφάλαιο μιλάει γενικά για την κατάσταση, που επικρατούσε στο Βυζάντιο εκείνα τα χρόνια, μια μορφή φεουδαρχίας, με έντονα θεοκρατικά χαρακτηριστικά. Οι κοινωνικές ανισότητες είχαν φτάσει σε ακραίες μορφές, με δύο κυρίαρχες τάξεις, μία των αρχόντων, που εκμεταλλεύονταν τον πλούτο και την γη και μία του λαού, ο οποίος εργαζόταν σχεδόν ως σκλάβος. Κατά τον 14ο αιώνα, αρχίζει να γεννιέται δειλά δειλά και η μέση τάξη, η ανάλογη της αστικής του σήμερα. Μέσα από κάποιες διεργασίες και ιστορικά γεγονότα, δημιουργούνται στο Βυζάντιο οι κατάλληλες συνθήκες, για ανατροπές δεδομένων για αιώνες καταστάσεων.

Το δεύτερο κεφάλαιο μιλάει για την εικόνα, που επικρατούσε στην Θεσσαλονίκη κατά την περίοδο του Μεσαίωνα, δηλαδή στα Βυζαντινά χρόνια. Και πάλι οι ιδιαίτερες καταστάσεις, που επικρατούν στην πόλη, φτιάχνουν ένα γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη και διάδοση ανατρεπτικών απόψεων.

Το τρίτο κεφάλαιο περιγράφει πάλι για την εικόνα της Θεσσαλονίκης, αλλά πιο συγκεκριμένα πλέον, λίγο πριν το κίνημα των Ζηλωτών. Το εμπόριο έχει αρχίσει να αναπτύσσεται, το χρήμα περνάει πλέον και στα χέρια των αστών, οι οποίοι επιζητούν περισσότερες εξουσίες για τους εαυτούς τους και λιγότερη δημαγωγία από τους άρχοντες και τους κλήρους. Εξωτερικές απειλές επίσης παίζουν τον ρόλο τους, στο να μην κοπάσει ο αναβρασμός στην πόλη.

Το τέταρτο κεφάλαιο μιλάει πλέον για το κίνημα των Ζηλωτών και πιο συγκεκριμένα για τα πρώτα χρόνια, από το 1342 έως το 1345. Οι πρωταγωνιστές, τα ιστορικά κείμενα για την εποχή και κριτική αυτών των κειμένων, υπάρχουν σε αυτό το κεφάλαιο.

Το πέμπτο κεφάλαιο μιλάει για την αντεπανάσταση των αρχόντων και το δεύτερο μέρος ουσιαστικά του κινήματος των Ζηλωτών, δηλαδή από το 1345 έως το 1349. Και εδώ περιγράφονται τα γεγονότα, μέσα από τα κείμενα ιστορικών και χρονογράφων της εποχής, ενώ υπάρχει και η κριτική του συγγραφέα πάνω σε αυτά τα κείμενα.

Το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο, μιλάει για την Κομμούνα της Θεσσαλονίκης, το σύστημα διακυβέρνησης δηλαδή, που ίσχυσε για τα χρόνια 1342-1349, που κυριάρχησαν οι Ζηλωτές. Μιλάει για τις μεταρρυθμίσεις που έγιναν, τις αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της πόλης, τις προσπάθειες αυτονόμησής της από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και το τέλος της.

Όπως είπαμε και πριν, ο Κορδάτος ερμηνεύει το κίνημα των Ζηλωτών, με την μαρξιστική θεωρία. Για αυτόν, πρόκειται για μία πάλη των τάξεων, σε πρωτόγονη μορφή βέβαια. Αναγνωρίζει ότι ουσιαστικά δεν έχουμε εργατική επανάσταση (καθώς την εποχή εκείνη δεν υπάρχει εργατική τάξη), αλλά αστική επανάσταση, όμοια αρκετά με την αντίστοιχη Γαλλική, που έγινε 400 χρόνια αργότερα. Αναγνωρίζει επίσης τις βιαιότητες, που συνέβησαν, προσπαθώντας όμως να μην ρίξει ευθύνη στην ηγεσία των Ζηλωτών, δικαιολογώντας την ως μια φυσιολογική έκρηξη θυμού του λαού. Επισημαίνει επίσης, ότι σε τέτοιες καταστάσεις, είναι χρήσιμη κάποια μορφή δικτατορίας, για να μην ξεφύγει ο έλεγχος.

Πριν κρίνουμε τα λεγόμενα του Κορδάτου, καλό είναι να αναλογιστούμε την εποχή, που γράφει το κείμενο. Βρισκόμαστε 60 μόλις χρόνια μετά την Κομμούνα των Παρισίων (εμφανής ο παραλληλισμός που επιδιώκεται στον τίτλο) και μόλις 10 χρόνια μετά την Ρωσική Επανάσταση. Η Ελληνική Αριστερά της εποχής οργανώνεται και κερδίζει συνεχώς έδαφος στις πλατιές μάζες του λαού. Θεωρεί δε, ότι τα πάντα μπορούν να ερμηνευθούν με τα βιβλία και τις λογικές του Μαρξ και του Ένγκελς, κείμενα των οποίων υπάρχουν στο βιβλίο. Σωστά επισημαίνει, ότι οι ιστορικές πηγές που διαθέτουμε, είναι όλες αρνητικές ως προς τους Ζηλωτές, θεωρώντας τους εγκληματίες και πλιατσικολόγους και για αυτό πολλές κριτικές στο κίνημα είναι άδικες. Επίσης λέει ο Κορδάτος, ότι οι σύγχρονοι ιστορικοί δεν ψάχνουν πραγματικά τα αίτια, αλλά παραμένουν μόνο στα γεγονότα του Κινήματος.

Άσχετα από το αν κάποιος συμφωνεί ή διαφωνεί με την λογική του Κορδάτου, το γεγονός ότι προσπαθεί, όχι απλά να αφηγηθεί μια ιστορία, αλλά να την αιτιολογήσει και να την αναλύσει, φανερώνει τη σημασία του έργου. Οι αναφορές μετέπειτα ερευνητών του Κινήματος των Ζηλωτών στο έργο του Κορδάτου, αποτελούν απόδειξη της αξίας του. Αν ο αναγνώστης διαβάσει πέρα από ιδεολογικές τοποθετήσεις το βιβλίο, θα αναγνωρίσει μια ουσιαστική προσπάθεια ενός ερασιτέχνη μάλιστα ιστορικού, να εξηγήσει γεγονότα, βασική αρχή της ιστορίας, από τα χρόνια του Θουκυδίδη. Το αν συμφωνεί κάποιος με όσα γράφει ο Κορδάτος, είναι μια άλλη κουβέντα.

Προσωπικά βρήκα το βιβλίο εξαιρετικό, καλύτερο από το αντίστοιχο του Τεμεκενίδη, ο οποίος έκανε περισσότερο μια βιβλιογραφική ανασκόπηση. Ο Κορδάτος προσπαθεί να μπει στην ουσία των γεγονότων και απευθύνεται μάλιστα στην εποχή του, σε περιορισμένο κοινό, το οποίο πιθανότατα είναι εναντίον του. Όντως, το ύφος της γραφής σε πολλά σημεία δεν είναι επιστημονικό, αλλά εκλαϊκευμένο, αλλά αυτό χρησιμεύει για την κατανόηση από κόσμο, που κατά τον Μεσοπόλεμο, μπορεί να μην είχε την απαιτούμενη μόρφωση για να κατανοήσει διαφορετικές εκφράσεις. Αναμφίβολα, πρόκειται για ένα έργο, το οποίο για την εποχή του ήταν πρωτοποριακό. Αξίζει να μελετηθεί, καθώς είναι μία βασική άποψη, πάνω στα γεγονότα του κινήματος των Ζηλωτών.