Ο 1ος τόμος της επιστημονικής επετηρίδας του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Θεσσαλονίκη – 1ος Τόμος

Συγγραφέας: Συλλογικό έργο

Έκδοση: Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (1985)

ISSN: 0257-3474

Τιμή: Περίπου €8

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Το 1985 ήταν η χρονιά που η Θεσσαλονίκη γιόρτασε τα 2300 χρόνια από την ίδρυσή της. Στα πλαίσια αυτών των εορτασμών, το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (ΚΙΘ) κυκλοφόρησε τον πρώτο τόμο της επιστημονικής επετηρίδας του. Με αυτόν τον τόμο θα ασχοληθούμε στη σημερινή ανάρτηση.

Η έκδοση αυτού του πρώτου τόμου είναι καλή, απλή και λιτή. Αξάκριστο βιβλίο. Πάρα πολλές οι φωτογραφίες που συνοδεύουν τα κείμενα και τις εργασίες. Προλογίζει ο τότε Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Θεοχάρης Μαναβής. Συνολικά η αισθητική του θυμίζει έργα παλαιότερων ετών, χωρίς αυτό όμως στα μάτια μου να είναι αρνητικό. Συνολικά μια όμορφη δουλειά.

Αυτός ο πρώτος τόμος ήταν και η αρχή για να δημιουργηθεί η πολύ ενδιαφέρουσα σειρά του ΚΙΘ, η οποία μας έχει προσφέρει κάποια εξαιρετικά κείμενα. Μέχρι τις ημέρες μας έχουν βγει 9 τόμοι συνολικά και στη Vivlioniki τους είδαμε όλους πλην του δεύτερου, ο οποίος έχει εξαντληθεί και δεν μπόρεσα να τον βρω, θέλω να πιστεύω ότι κάποια στιγμή στο μέλλον θα γίνει και αυτό. Σύμφωνα με τον πρόλογο του Μαναβή, αρχικός σχεδιασμός πρέπει να ήταν η επιστημονική επετηρίδα να εκδίδεται σε ετήσια βάση. Η εμπειρία έδειξε ότι κάτι τέτοιο δεν συνέβη, για λόγους που δεν γνωρίζω.

Θεωρώ σωστό πριν δούμε τις εργασίες να μνημονεύσω τα ονόματα των μελών της εφορευτικής επιτροπής η οποία ήταν υπεύθυνη για τη δημιουργία αυτού του πρώτου τόμου. Ήταν από τη μεριά του Δήμου ο Νίκος Παπακυριαζής (αντιδήμαρχος), Δημήτρης Σαλπιστής (αντιπρόεδρος δημοτικού συμβουλίου), Ροζαλία Λαζαρίδου-Βαμβαλή, Στέφανος Μπαλής και Ηλίας Ντινόπουλος (δημοτικοί σύμβουλοι και οι τρεις). Τα ονόματα όσων δεν ήταν μέλη του Δήμου είναι σίγουρα πιο γνωστά στο ευρύ κοινό: Γιώργος Ιωάννου, Ευαγγελία Καμπούρη, Σωτήρης Κίσσας, Βασίλης Μαυρομάτης, Κωστής Μοσκώφ, Χαράλαμπος Παπαστάθης, Νίκος Πόδας και Γιώργος Τσαουσάκης.

Συνολικά σε αυτόν τον τόμο υπάρχουν 32 εργασίες. Πολύ πλούσιο υλικό αν σκεφτεί κανείς ότι ήταν η πρώτη προσπάθεια και δεν γνωρίζω πόσο καιρό έτρεχαν μέχρι να εκδοθεί, πώς πείστηκαν τόσοι πολλοί να δώσουν εργασίες τους για την επετηρίδα κτλ. Και εδώ πάντως ακολουθήθηκε μια χρονολογική σειρά, αρχίζοντας από την εργασία που σχετίζεται με πιο παλιό θέμα. Θα προσπαθήσω να μην σας κουράσω ιδιαίτερα και να μην αναλύσω με λεπτομέρειες τα κείμενα, γιατί η ανάρτηση θα είναι ατελείωτη.

Η πρώτη εργασία είναι του Αντώνιου Θαβώρη με τίτλο «Θεσσαλονίκη-Σαλονίκη. Η ιστορία του ονόματος της πόλεως». Ιδανική νομίζω εργασία για να ξεκινήσει η επετηρίδα. Ο συγγραφέας μιλάει για την ιστορία του ονόματος, τις διάφορες μετατροπές του ονόματος και προσπαθεί να τις εξηγήσει από γλωσσολογικής σκοπιάς. Πολύ δύσκολη εργασία.

Η δεύτερη εργασία είναι του Δημήτρη Δελιβάνη με τίτλο «Η Θεσσαλονίκη από οικονομικής απόψεως (315 π.Χ. – 1985 μ.Χ.). Μέσα σε 10 σελίδες ο συγγραφέας προσπαθεί όσο πιο περιληπτικά να μιλήσει για τις συνθήκες ανάπτυξης της πόλης και την οικονομική σημασία που είχε ανά τους αιώνες.

Η τρίτη εργασία είναι του Κώστα Σισμανίδη και έχει τίτλο «Μακεδονικοί τάφοι στην πόλη της Θεσσαλονίκης». Ο συγγραφέας γράφει για 6 μακεδονικούς τάφους που βρέθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της σημερινής Θεσσαλονίκης. Ενδιαφέρον κείμενο, δεν γνώριζα ότι στη Χαριλάου υπάρχει μακεδονικός τάφος κάτω στα υπόγεια μίας οικοδομής…

Η τέταρτη εργασία είναι του Γιάννη Τουρατσόγλου και έχει τίτλο «Του αγιωτάτου πάτριου θεού Καβείρου…». Με αφορμή την απεικόνιση του θεού Καβείρου σε νόμισμα της Ρωμαϊκής εποχής, ο συγγραφέας μιλάει για τη σημασία του θεού αυτού, που λατρεύτηκε στην πόλη μας και θεωρήθηκε και προστάτης της. Κάνει δε και ένα βήμα παραπάνω, που πιθανότατα θα εξοργίσει τους χριστιανο-ταλιμπάν, λέγοντας ότι τα αρχαιολογικά ευρήματα και οι πηγές δείχνουν πως η λατρεία του Αγίου Δημητρίου αποτελεί συνέχεια, καθώς εμφανίζει πολλές ομοιότητες, αυτής του Καβείρου της Θεσσαλονίκης.

Η πέμπτη εργασία είναι της Ευαγγελίας Καμπούρη και έχει τίτλο «Δημόσιο κτίσμα των Ρωμαϊκών Αυτοκρατορικών Χρόνων στο χώρο του συγκροτήματος της Αρχαίας Ρωμαϊκής Αγοράς Θεσσαλονίκης». Η συγγραφέας μιλάει για τα ευρήματα σε ένα οικόπεδο στη γωνία των σημερινών οδών Ολύμπου και Αγνώστου Στρατιώτη. Ανασκαφές είχαν γίνει το 1924 και το 1973. Η Καμπούρη ισχυρίζεται ότι το κτίριο αυτό ίσως ήταν μία βιβλιοθήκη.

Η έκτη εργασία είναι της Μαρίας Φουντούκου και έχει τίτλο «Παρατηρήσεις στο αμυντικό σύστημα των τειχών της Θεσσαλονίκης». Εδώ έχουμε ένα κείμενο σχετικό με τις κατασκευές που έγιναν στην πόλη από τη Ρωμαϊκή περίοδο έως την Άλωση της πόλης από τους Οθωμανούς το 1430 και σχετίζονται με τα τείχη, τους πύργους κτλ. Γίνεται σχολιασμός για την κατασκευή τους, για τη πρακτική σημασία και το ρόλο που έπαιζαν στην άμυνα της πόλης.

Η έβδομη εργασία είναι της Ευτέρπης Μαρκή και έχει τίτλο «Ο ανώνυμος σταυρικός ναός της οδού Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη». Για έναν άγνωστο στους περισσότερους ναό της παλαιοχριστιανικής εποχής μιλάει η Μαρκή, ο οποίος βρέθηκε το 1969 στο τραπέζιο που ορίζουν οι οδοί Αγίου Δημητρίου, Αγίας Σοφίας, Ιασωνίδου και Ευρυπίδη. Δεν γνωρίζουμε σε ποιον ήταν αφιερωμένος, ίσως χτίστηκε κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ. ή και νωρίτερα, είχε σχήμα σταυρικό τετράκογχο και πιθανόν να ήταν μαρτύριο.

Η όγδοη εργασία είναι του Γιάννη Τσάρα και έχει τίτλο «Τιμαρίων ή περί των κατ’ αυτών παθημάτων». Ο συγγραφέας σχολιάζει το γνωστό κείμενο, το οποίο έγινε γνωστό κυρίως γιατί μιλάει για τη γιορτή των Δημητρίων στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη.

Η ένατη εργασία είναι της Ευτυχίας Κουρκουτίδου-Νικολαΐδου και έχει τίτλο «Το εγκαίνιο του Ναού του Σωτήρος στη Θεσσαλονίκη». Για αυτό το μικρό εκκλησάκι στη γωνία της σημερινής Εγνατίας με Παλαιών Πατρών Γερμανού η συγγραφέας είχε γράψει ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο. Εδώ ασχολήθηκε μόνο με το εγκαίνιο του ναού, το οποίο βρέθηκε στις αναστηλωτικές εργασίες που χρειάστηκαν μετά τον σεισμό του 1978.

Η δέκατη εργασία είναι της Βασιλικής Νεράντζη-Βαρμάζη και έχει τίτλο «Η Θεσσαλονίκη μετά το τέλος του Κινήματος των Ζηλωτών (1350-1387) με βάση κυρίως τις επιστολές των λόγιων της εποχής». Η πόλη στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα έχει πάρει πλέον την κατιούσα και είναι θέμα χρόνου το πότε θα επέλθει το οριστικό τέλος της Βυζαντινής της περιόδου. Η συγγραφέας μας δίνει στοιχεία για αυτήν την περίοδο, η οποία χαρακτηρίζεται από συνεχόμενη μείωση του ζωτικού χώρου της Θεσσαλονίκης, λιμούς, πολιορκίες, ανασφάλεια.

Η ενδέκατη εργασία είναι της Χρυσάνθης Μαυροπούλου-Τσιούμη και έχει τίτλο «Οι τοιχογραφίες της Μονής Βλατάδων, τελευταία αναλαμπή της Βυζαντινής ζωγραφικής στη Θεσσαλονίκη». Χρονικά κινούμαστε στην ίδια περίοδο με αυτήν την προηγούμενης εργασίας. Το καθολικό της Μονής Βλατάδων χτίστηκε πάνω στα ερείπια ενός άλλου προϋπάρχοντος ναού στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα από τους αδερφούς Δωρόθεο και Μάρκο Βλατή. Στην εργασία έχουμε σχολιασμό των διαφόρων τοιχογραφιών που υπάρχουν στο ναό.

Η δωδέκατη εργασία είναι της Δέσποινας Μακροπούλου και έχει τίτλο «Από το υστεροβυζαντινό νεκροταφείο της Μονής Βλατάδων». Από ανασκαφές του 1978 βρέθηκαν τόσο έξω από το καθολικό της Μονής, όσο και στο εσωτερικό της κάποιοι τάφοι. Η συγγραφέας μας δίνει στοιχεία για το περιεχόμενο και την κατασκευή τους, ενώ μιλάει επίσης και γενικά για τις ταφές, τα έθιμα και τα οστεοφυλάκια καθώς επίσης κάνει και ένα σύντομο σχόλιο για την ύδρευση της πόλης από τον Χορτιάτη, καθώς οι αγωγοί περνούσαν από τη Μονή.

Η δέκατη τρίτη εργασία είναι του Απόστολου Παπαγιαννόπουλου και έχει τίτλο «Νομικές σπουδές στη Θεσσαλονίκη του 14ου αιώνα – Κωνσταντίνος Αρμενόπουλος». Εδώ γίνεται μία γενική αναφορά στις προσπάθειες που έγιναν για συστηματοποίηση των νόμων που είχαν δημιουργηθεί στη μακραίωνη ιστορία του Βυζαντίου και φυσικά το κύριο μέρος καλύπτει το έργο του Κωνσταντίνου Αρμενόπουλου «Πρόχειρον Νόμων», το οποίο έμεινε στην ιστορία γνωστό και ως «Εξάβιβλος». Το έργο γράφτηκε στη Θεσσαλονίκη περίπου το 1345 και είχε ισχύ μέχρι το 1946 (!), ακόμη και μέσα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Η δέκατη τέταρτη εργασία είναι του Σωτήρη Κισσά και έχει τίτλο «Η Μονή της μικρής Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη». Το όνομα «Μικρή Αγιά Σοφία» υπήρχε σε ένα φιρμάνι του 1459. Ο Κίσσας προσπαθεί να βρει πού ήταν αυτή η μονή και αν έχει σχέση με κάποιο σύγχρονο κτίσμα. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι πιθανόν η Μικρή Αγία Σοφία ήταν αυτό που σήμερα είναι η Μονή της Αγίας Θεοδώρας.

Η δέκατη πέμπτη εργασία είναι της Άννας Ζόμπου-Ασημή και έχει τίτλο «Το Bey Hamami (Λουτρά Παράδεισος) της Θεσσαλονίκης». Ό,τι χρειάζεται να γνωρίζει κάποιος για την αρχιτεκτονική και τη λειτουργία αυτού του Οθωμανικού μνημείου της πόλης μας, υπάρχει σε αυτήν την εργασία.

Η δέκατη έκτη εργασία είναι της Άννας Ξεναρίου-Μανασσή και έχει τίτλο «Φάσεις επεμβάσεων στο Bey Hamami». Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι το κείμενο αυτό συμπληρώνει το προηγούμενο, όπου είδαμε την αρχιτεκτονική και τη λειτουργία των λουτρών. Εδώ αναφέρονται τα ευρήματα σχετικά με μεταβολές των χώρων των λουτρών που βρέθηκαν κατά τις έρευνες στο Bey Hamami. Η εργασία έχει πολλές φωτογραφίες να τη συνοδεύουν.

Η δέκατη έβδομη εργασία είναι της Φαίνης Βαχτσεβάνου και έχει τίτλο «Το Hamza Bey τζαμί από το αρχικό «Mescid» της Hafsa». Ένα ακόμη κείμενο αφιερωμένο σε Οθωμανικό μνημείο της Θεσσαλονίκης, το Μπέη Τζαμί ή Αλκαζάρ όπως ίσως το γνωρίζουν πάρα πολλοί. Εδώ η συγγραφέας γράφει για την αρχιτεκτονική, τον εσωτερικό διάκοσμο και γενικά την εικόνα του τζαμιού αυτού. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι όταν γράφτηκε η εργασία, το τζαμί λειτουργούσε ακόμη ως σινεμά, ενώ χώροι του ήταν νοικιασμένοι σε μικρές επιχειρήσεις.

Η δέκατη όγδοη εργασία είναι της Χαρούλας Σαξιαμπάη-Στεφάνου και έχει τίτλο «Ο Ναός του Αγίου Αντωνίου Θεσσαλονίκης». Η μικρή αυτή εκκλησία που σήμερα βρίσκεται στη γωνία Φιλικής Εταιρείας και Μαργαρίτη έχει συνδέσει το όνομά της με τη θεραπεία των φρενοβλαβών στο παρελθόν. Μεταβυζαντινό κτίσμα, το οποίο πιθανότατα είχε λάβει τη θέση κάποιου άλλου, χτισμένο σε επαφή με το Βυζαντινό τείχος. Η εργασία μας παρέχει στοιχεία για την αρχιτεκτονική του, τις αποκαταστάσεις που έγιναν, την ιστορία του κα.

Η δέκατη ένατη εργασία είναι της Ευαγγελίας Χατζητρύφωνος και έχει τίτλο «Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του καθολικού της Μονής Βλατάδων». Επιστρέφουμε στην Μονή Βλατάδων και ρίχνουμε μια ματιά το τέμπλο του κεντρικού κλίτους του ναού, το οποίο είναι ξυλόγλυπτο, κατασκευασμένο στα μέσα του 19ου αιώνα. Κυρίως το κείμενο κινείται γύρω από την τεχνική του ξυλόγλυπτου.

Η εικοστή εργασία είναι του Ιωάννη Αναστασίου και έχει τίτλο «Οι νεομάρτυρες της Θεσσαλονίκης». Το κείμενο μιλάει για τους 11 νεομάρτυρες, αγίους δηλαδή της Ορθόδοξης Εκκλησίας η οποίοι έζησαν κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας κυρίως και μαρτύρησαν για την πίστη τους. Δίνονται στοιχεία για το βίο τους και τον τρόπο που πέθαναν.

Η εικοστή πρώτη εργασία είναι του Απόστολου Γλαβίνα και έχει τίτλο «Γεράσιμος Θεσσαλονίκης». Ο Γεράσιμος υπήρξε Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης από το 1788 έως το 1810 και από τα όσα γράφονται δεν πρέπει να ήταν κάποιος αξιόλογος άνθρωπος, μάλλον το αντίθετο. Στην εργασία παρουσιάζονται διάφορα έγγραφα τα οποία είχε υπογράψει κατά την περίοδο που βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη ως Μητροπολίτης.

Η εικοστή δεύτερη εργασία είναι του Νικόλαου Πόδα και έχει τίτλο «Η ταχυδρομική ιστορία της Θεσσαλονίκης ως το 1922». Μικρό σε έκταση κείμενο, αναφέρει την οργάνωση των διαφόρων ταχυδρομικών γραφείων στην πόλη μας από το 1840 περίπου έως το 1922. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτό το θέμα μπορείτε να διαβάσετε το βιβλίο που έγραψε η Ευαγγελία Βαρέλλα.

Η εικοστή τρίτη εργασία είναι του Νίκου Καλογήρου και έχει τίτλο «Τα συστατικά στοιχεία του αστικού τοπίου στη Θεσσαλονίκη: Συνέχειες και ασυνέχειες». Αν κατάλαβα καλά διαβάζοντας την εργασία, ο συγγραφέας μιλάει για τις χρονικές και χωρικές συνέχειες που υπάρχουν στη Θεσσαλονίκη διαχρονικά, το ρόλο των μνημείων και τη σχέση τους με το σχεδιασμό της πόλης κα.

Η εικοστή τέταρτη εργασία είναι του Ντίνου Χριστιανόπουλου και έχει τίτλο «Ο Αμπεντίν Πασάς και ένα ελληνικό ποίημά του». Ο Αμπεντίν Πασάς ήταν Τουρκαλβανός και υπήρξε Βάλης του βιλαετιού της Θεσσαλονίκης και ο Χριστιανόπουλος βρήκε ένα ποίημά του στα ελληνικά, που είχε δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Ερμής» το 1880.

Η εικοστή πέμπτη εργασία είναι της Έφης Κακουλίδου και έχει τίτλο «Υπηρεσίες κηδειών στη Θεσσαλονίκη του 19ου αι. Δημιουργία των «Γραφείων Κηδειών»». Ναι, υπάρχει και τέτοια εργασία στην πρώτη επιστημονική επετηρίδα, μία ανασκόπηση θα έλεγα από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του Νεκροταφείου της Ευαγγελίστριας, όταν τις κηδείες τις οργάνωνε η Φιλόπτωχος, μέχρι τη δημιουργία του πρώτου ιδιωτικού γραφείου τελετών του Ηρακλή Τσίπη και μετά του Τεκτονίδη, του Τσιμουρίδη και άλλων πολλών.

Η εικοστή έκτη εργασία είναι της Όλγας Τραγανού-Δεληγιάννη και του Γιάννη Ταμιωλάκη και έχει τίτλο «Από την αρχική μελέτη εγκατάστασης του δικτύου ύδρευσης στη Θεσσαλονίκη στα τέλη του 19ου αιώνα. Σχόλια σε δύο σχέδια». Πολύ ενδιαφέρον κείμενο, για ένα θέμα που λίγα πράγματα προσωπικά γνώριζα. Οι συγγραφείς με αφορμή τη μελέτη δύο σχεδίων σχετικών με την ύδρευση της πόλης, μας δίνουν πολλά σημαντικά ιστορικά στοιχεία.

Η εικοστή έβδομη εργασία είναι της Μίνας Παπάζογλου και έχει τίτλο «Κληροδότημα «Ελένη Ανδρέου Οικονόμου». Πρώτες πληροφορίες». Η συγγραφέας μιλάει για μία άγνωστη στους πολλούς ευεργέτιδα της Θεσσαλονίκης, η οποία διέθεσε κομμάτι της περιουσίας της για τη λειτουργία των σχολείων της Ελληνικής Κοινότητας. Οι πληροφορίες προέρχονται από το έγγραφο ίδρυσης του κληροδοτήματος με ημερομηνία 26 Νοεμβρίου 1907.

Η εικοστή όγδοη εργασία είναι του Ανδρέα Δεληγιάννη και του Δημήτριου Παπαδημητρίου και έχει τίτλο «Από την ιστορία των σιδηροδρόμων της Θεσσαλονίκης (1915-1918). Ένα από τα πολλά έργα που έκαναν οι Σύμμαχοι στη Θεσσαλονίκη κατά την παραμονή τους στην πόλη κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, είναι και η ανάπτυξη του σιδηροδρομικού δικτύου, για στρατιωτικούς πρωτίστως λόγους. Στην εργασία βλέπουμε στοιχεία για αυτά τα δίκτυα.

Η εικοστή ένατη εργασία είναι του Κωνσταντίνου Πλαστήρα και έχει τίτλο «Τάκης Βαρβιτσιώτης. Ένας περιπαθής του έρωτα και του θανάτου». Σε μία τυχαία προσωπική μου κουβέντα με έναν άνθρωπο που λατρεύει και να μελετά και να διαβάζει ποίηση, μου είχε πει ότι ο Βαρβιτσιώτης είναι από τους πιο αδικημένους ποιητές της πόλης, καθώς η αναγνώριση που έλαβε το έργο του είναι πολύ μικρότερη της αξίας του. Δεν γνωρίζω το κατά πόσον αυτό ισχύει ή όχι, αλλά από τότε μου είχε μείνει μία ιδέα συμπάθειας για τον ποιητή αυτόν της Θεσσαλονίκης, που η μοίρα με έφερε να έχω το ιατρείο μου δίπλα στο Μέγαρο Βαρβιτσιώτη. Εδώ ο Πλαστήρας ασχολείται με το έργο του και σχολιάζει την πορεία του στην ποίηση που κράτησε πάνω από μισό αιώνα.

Η τριακοστή εργασία είναι του Αντώνη Σατραζάνη και έχει τίτλο «Le probleme de l’espace dans la ville, chez les prosateurs d el’ecole de Thessalonique. Le cas de Nikos Gabriel Pentzikis, et son livre «Mitera Thessaloniki»». Στα γαλλικά η εργασία. Σε γενικές γραμμές ο Σατραζάνης μιλάει για την έννοια του χώρου στη λογοτεχνία της πόλης και αναλύει πώς αυτή φαίνεται μέσα από το εξαιρετικό έργο του Πεντζίκη «Μητέρα Θεσσαλονίκη«.

Η τριακοστή πρώτη εργασία είναι του Αλμπέρτου Ναρ και έχει τίτλο «Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης μέσα από τις παροιμίες τους». Ο συγγραφέας παρουσιάζει κάποιες παροιμίες που χρησιμοποιούσαν οι Σεφαραδίτες Εβραίοι Θεσσαλονικείς, μέσα από τις οποίες φανερώνεται τόσο η λαϊκή σοφία, όσο και το χιούμορ σε αρκετές αυτές, που χαρακτήριζε πολλές φορές τους συμπολίτες μας.

Η τριακοστή δεύτερη εργασία είναι της Αλεξάνδρας Γουλάκη-Βουτυρά και Αγγελικής Σαχίνη και έχει τίτλο «Η «Αφαίρεση» στη Θεσσαλονίκη». Ένα κείμενο αφιερωμένο στις εικαστικές τέχνες και πιο συγκεκριμένα στην «αφαίρεση» στην τέχνη, η οποία στη Θεσσαλονίκη αρχίζει να εμφανίζεται στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, αν και δείγματα εμφανίστηκαν και κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Πρωτοπόρος της Αφαίρεσης στη Θεσσαλονίκη είναι ο Γιάννης Σβορώνος, τον οποίο ίσως ξέρουμε περισσότερο ως ιδρυτικό μέλος του Κοχλία.

Αυτές είναι οι 32 εργασίες αυτού του πρώτου τόμου της επιστημονικής επετηρίδας του ΚΙΘ. Στις 750 (!) σελίδες του παρουσιάστηκαν εργασίες με μεγάλη ποικιλία στη θεματολογία, είδαμε κείμενα σπουδαίων μελετητών και ερευνητών, κυρίως ιστορικού περιεχομένου. Προσωπικά βρήκα την παρθενική αυτή εμφάνιση της επετηρίδας πολύ αξιόλογη και ξεχωριστή. Οι υπόλοιποι τόμοι, όπως τους είδαμε στη Vivlioniki (με εξαίρεση τον 2ο, που δεν τον έχω), κράτησαν αυτά τα υψηλά στάνταρ στην ποιότητα και την επιστημονική εγκυρότητα. Περιμένω προσωπικά και ευελπιστώ να δω κάποια στιγμή στο εγγύς μέλλον και τον 10ο τόμο της σειράς.

Ένα από τα πρώτα βιβλία του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Έκθεση ιστορικών ντοκουμέντων της Θεσσαλονίκης

Συγγραφέας: Συλλογικό έργο

Έκδοση: Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (1985)

ISBN: –

Τιμή: –

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Ο εορτασμός των 2300 χρόνων από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης το 1985 αποτέλεσε μια πολύ καλή αφορμή για την κυκλοφορία πολλών βιβλίων για την πόλη και τη διοργάνωση ποικίλων εκδηλώσεων. Δύο χρόνια νωρίτερα, τον Οκτώβριο του 1983, η τότε δημοτική αρχή με Δήμαρχο τον Θεοχάρη Μαναβή είχε ιδρύσει το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (ΚΙΘ), έναν φορέα ο οποίος έχει παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη της τοπικής ιστορίας με μια σειρά εκδόσεων που έχει βγάλει και με άλλες δραστηριότητες. Μία από τις πρώτες εκδόσεις του ΚΙΘ είναι και αυτό το μικρό λεύκωμα, το οποίο συνόδευε μία έκθεση που είχε γίνει.

Η έκδοση είναι πολύ καλή. Μεγάλες και καθαρές οι φωτογραφίες, υπάρχουν δε και τρεις πολύ μεγάλες, μία απεικόνιση της πόλης από τη θάλασσα, μία από τη Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917 και μία με έναν χάρτη της πόλης. Προλογίζει ο τότε Δήμαρχος, Θεοχάρης Μαναβής. Όπως είπαμε το βιβλίο είχε κυκλοφορήσει στα πλαίσια της ομώνυμης έκθεσης, που είχε γίνει στο περίπτερο 12 της ΔΕΘ και είχε εγκαινιαστεί στις 27 Οκτωβρίου του 1985 από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Χρήστο Σαρτζετάκη. Η έκθεση ήταν κομμάτι του προγράμματος των εικοστών Δημητρίων και εντάσσονταν στο γενικότερο πρόγραμμα εορτασμού για τα 2300 χρόνια από την ίδρυση της πόλης. Συνολικά μια όμορφη δουλειά.

Το υλικό στο βιβλίο ταξινομείται βάσει της προέλευσης των φωτογραφιών και των καρτ ποστάλ. Έτσι λοιπόν έχουμε φωτογραφίες από συλλογές του εσωτερικού, υλικό από το Μουσείο των δύο πολέμων του Παρισιού (σήμερα κομμάτι του Πολεμικού Μουσείου στο Παρίσι), από τη Φωτοθήκη του πρακτορείου Roger Viollet, από τη φωτοθήκη του Γαλλικού Στρατού και τη Βιβλιοθήκη Σύγχρονης Τεκμηρίωσης, από τη συλλογή του Frédéric Boissonnas, το ίδρυμα συλλογών του Albert Kahn, την Εθνική Βιβλιοθήκη του Παρισιού, ενώ υπάρχουν και δύο αεροφωτογραφίες της σύγχρονης πόλης. Χρονικά κινούμαστε από τα τέλη του 19ου αιώνα έως περίπου το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου για το μεγάλο μέρος του υλικού. Το λεύκωμα αυτό δεν εμπεριέχει όλα τα εκθέματα βέβαια. Για το 1985, όπου το ενδιαφέρον του κοινού των Θεσσαλονικέων ήταν ακόμη σχετικά περιορισμένο για το παρελθόν της πόλης, αυτή η έκθεση νομίζω ήταν μια σωστή κίνηση. Σήμερα κυκλοφορούν σίγουρα πολύ καλύτερα λευκώματα και βιβλία στα οποία μπορεί ο αναγνώστης να βρει τις φωτογραφίες που θα δει σε αυτό το βιβλίο, ίσως και με καλύτερη τεκμηρίωση και σχολιασμό. Πάντως σε γενικές γραμμές πιστεύω ότι το έργο αυτό εξυπηρετούσε τον σκοπό του.

Προσωπικά το ξεφύλλισα με ευκολία και μου άρεσε. Αν το βρείτε σε κάποιο παλαιοβιβλιοπωλείο μόνο ή αν έχει ξεμείνει κανένα αντίτυπο στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης.

Το παρελθόν της Θεσσαλονίκης εν συντομία

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Θεσσαλονίκη, σύντομη ιστορία

Συγγραφέας: Απόστολος Βακαλόπουλος

Έκδοση: Μαλλιάρης (1999)

ISBN: 960-239-419-6

Τιμή: Περίπου €4

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Το βιβλίο της σημερινής ανάρτησης έχει μια ιδιαίτερη σημασία για εμένα. Η πρώτη του έκδοση είχε κυκλοφορήσει το 1985 στα πλαίσια του εορτασμού των 2300 χρόνων από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης και το θυμάμαι στη βιβλιοθήκη μου, οπότε πρέπει να είναι το πρώτο βιβλίο, που διάβασα σχετικά με την ιστορία της πόλης μας. Το συγκεκριμένο αντίτυπο το βρήκα σε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο και είναι επανέκδοση του έργου του 1985.

Η έκδοση είναι απλή και όμορφη. Σκληρό εξώφυλλο, χαρτί κιτρινισμένο, που παραπέμπει στο παρελθόν. Πουθενά στο βιβλίο δεν αναγράφεται το έτος επανακυκλοφορίας, το οποίο το έμαθα επικοινωνώντας με τις εκδόσεις του Μαλλιάρη. Εδώ και χρόνια έχει σταματήσει να παράγεται.

Το βιβλίο είναι μικρό και εν συντομία έχει μία εισαγωγή, που υπογράφει ο συγγραφέας, ένα χρονολόγιο των σημαντικότερων ιστορικών γεγονότων της πόλης και το κυρίως κείμενο, στο οποίο περιληπτικά περιγράφεται η ιστορία της Θεσσαλονίκης. Φυσικά δεν υπάρχουν οι λεπτομέρειες ενός ιστορικού βιβλίου, αλλά δεν είναι και αυτός ο σκοπός του έργου. Ο Βακαλόπουλος φτιάχνει ένα βιβλίο κυρίως για νεαρούς αναγνώστες, οι οποίοι μέσα από τις σελίδες θα έχουν μια πρώτη επαφή με το παρελθόν της Θεσσαλονίκης.

Προσωπικά το βιβλίο μου άρεσε πολύ. Πιθανότερο είναι αυτό να οφείλεται στο ότι με γύρισε στα παιδικά μου χρόνια, αλλά και αντικειμενικά νομίζω είναι ένα καλό βιβλίο για να αρχίσει κάποιος το μαγικό του ταξίδι στην ιστορία της Θεσσαλονίκης. Μόνο σε παλαιοβιβλιοπωλεία πλέον μπορείτε να το βρείτε. Σίγουρα έχουν βγει από τότε και άλλα έργα, τα οποία εξυπηρετούν τον ίδιο σκοπό, αλλά αν το απαντήσετε κάπου και αν έχετε μικρά παιδιά, σκεφτείτε να τους το δωρίσετε.

 

Ένας κατάλογος εκδόσεων για τον εορτασμό των 2300 χρόνων από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Θεσσαλονίκη 315 π.Χ. – 1985

Συγγραφέας: Θεόδωρος Αυγερινός, Αδαμάντιος Τσολακόπουλος

Έκδοση: Λογοτεχνικό Περιοδικό «Βορειοελλαδικά» (1989)

ISBN: –

Τιμή: –

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Το 1985 νομίζω ότι αποτελεί χρονιά σταθμό για τις εκδόσεις σχετικά με την Θεσσαλονίκη. Είναι η χρονιά εορτασμού των 2300 χρόνων από την ίδρυση της πόλης μας και σε όλη τη διάρκεια του χρόνου υπάρχει ένας οργασμός εκδόσεων, κάποιες σημαντικές, κάποιες άλλες όχι και τόσο. Βοήθησε σε αυτό αρκετά το γεγονός ότι πολλά βιβλία χρηματοδοτήθηκαν από τον Οργανισμό, που ήταν υπεύθυνος για τον εορτασμό. Το βιβλίο αυτής της ανάρτησης αποτελεί έναν κατάλογο αυτών των εκδόσεων, είτε αυτά ήταν βιβλία, είτε άρθρα σε περιοδικά, ημερολόγια, γραμματόσημα ή και δίσκοι ακόμα!

Η έκδοση είναι απλή, χωρίς κάτι το ιδιαίτερο. Το υλικό ταξινομήθηκε νομίζω με τρόπο τέτοιο, ώστε ο αναγνώστης, που ψάχνει κάτι συγκεκριμένο να μην δυσκολεύεται να το βρει. Δυστυχώς όλες οι φωτογραφίες του κειμένου είναι ασπρόμαυρες.

Το βιβλίο το προλογίζει ο Γιώργος Ζωγραφάκης, ο οποίος είχε μεταφράσει στο παρελθόν το μνημειώδες In Memoriam των Μόλχο και Νεχαμά. Υπάρχει δε ο πρόλογος και στα γαλλικά. Αξίζει νομίζω να σημειωθεί ότι κανένας εκ των συγγραφέων δεν είναι ιστορικός. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου έχει γίνει από τον Αυγερινό, ο οποίος είναι και συλλέκτης. Η ύλη του βιβλίου προέρχεται από τη δική του και από άλλες συλλογές.

Υπάρχουν 13 κεφάλαια στο βιβλίο, με τίτλους τα είδη των εκδόσεων, που ταξινομήθηκαν σε αυτά. Λευκώματα, βιβλία, πρακτικά συνεδρίων, περιοδικά, εφημερίδες, προγράμματα εκδηλώσεων, κατάλογοι εκθέσεων, προσπέκτους, ημερολόγια τοίχου, δίσκοι (!), φιλοτελικά, καρτ ποστάλ και αφίσες. Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο ο αναγνώστης μπορεί να παρακολουθήσει την καλλιτεχνική ζωή της πόλης εκείνη την περίοδο, αλλά και να αναζητήσει τίτλους κάποιων εκδόσεων, που σήμερα δεν μπορεί να βρει εύκολα.

Προσωπικά βρήκα το βιβλίο πολύ ενδιαφέρον. Δεν διαβάζεται όπως ένα μυθιστόρημα, αλλά είναι βιβλίο αναφοράς. Ειδικά αν κάποιος συλλέγει υλικό για την πόλη, το έργο αυτό αποτελεί έναν πολύ χρήσιμο μπούσουλα. Δεν γνωρίζω αν είναι πλήρης η καταγραφή των διαφόρων εκδόσεων, αλλά αν μη τι άλλο έχει ποικιλία.