Η μεταπολεμική Θεσσαλονίκη μέσα από τη ζωή και την κάμερα ενός φωτογράφου

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Ρετούς, το τρυφερο χέρι του ψέματος

Συγγραφέας: Λένα Καλαϊτζή-Οφλίδη, Σίμος Οφλίδης

Έκδοση: Νησίδες (2018)

ISBN: 978-618-5228-33-0

Τιμή: Περίπου €12

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Οι γιορτές των Χριστουγέννων πλησιάζουν και προβλέπεται να δούμε πολλές εκδόσεις, που θα έχουν αντικείμενο την πόλη μας, είτε στο χώρο της λογοτεχνίας, είτε σε μελέτες, λευκώματα και έρευνες. Το βιβλίο της σημερινής ανάρτησης βγήκε στην αγορά λίγο καιρό πριν και αυτό ίσως το αδικεί στο θέμα των πωλήσεων, καθώς πρόκειται για μια ιδιαίτερα αξιόλογη δουλειά του ζεύγους Οφλίδη, ένα μυθιστόρημα, το οποίο ακολουθεί τη ζωή των πρωταγωνιστών του στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη κυρίως.

Η έκδοση είναι απλή και λιτή. Το εξώφυλλο μου άρεσε, ο άντρας της φωτογραφίας μπορεί να μοιάζει με σταρ του σινεμά, αλλά πρόκειται για τον Παναγιώτη Σαμαρά, ιδιοκτήτη του φωτογραφείου «Φώτο Ζενίθ», από τα πιο ιστορικά της πόλης μας. Ευανάγνωστο κείμενο, σωστά χωρισμένο υλικό σε κεφάλαια. Αξιοπρεπέστατη δουλειά.

Το ζεύγος Οφλίδη το γνωρίσαμε στη Vivlioniki μέσα από ένα όμορφο βιβλίο διηγημάτων, που είχαν γράψει για τη Δυτική Θεσσαλονίκη και τις περιοχές από το Μπεχ Τσινάρ έως τη Χαλάστρα. Τη Λένα Οφλίδη δε, την έχουμε δει μέσα από μια έρευνα, που είχε κάνει για τα πατσατζίδικα της Θεσσαλονίκης. Το να γράφει ένα ζευγάρι μαζί ένα μυθιστόρημα φαντάζομαι θα έχει κάποιες ευκολίες, αλλά και το ρίσκο να μην κουμπώνουν σωστά τα ύφη γραφής των συγγραφέων και το αποτέλεσμα να βγαίνει παράφωνο. Εδώ πάντως τα όρια είναι δυσδιάκριτα και δεν νομίζω εύκολα κάποιος να καταλαβαίνει πότε γράφει ο ένας και πότε ο άλλος.

Το βιβλίο ακολουθεί κυρίως τη ζωη του Αλέκου, γεννημένου το 1934 σε κάποιο χωριό της Μακεδονίας, εσωτερικού μετανάστη μεταπολεμικά στη Θεσσαλονίκη, ο οποίος μαζί με τον δίδυμο αδερφό του προσπαθεί να φτιάξει τη ζωή του σε μια πόλη άγνωστη για αυτόν, που θα γίνει τελικά το σπίτι του. Υπάρχουν και άλλοι πρωταγωνιστές και πρόσωπα καταλύτες για την εξέλιξη του έργου, αλλά ο φακός εστιάζει κυρίως σε αυτόν (για να χρησιμοποιήσω την κλισεδιά μου, που ταιριάζει κάπως και με το θέμα του βιβλίου). Μια πόλη, που θέλει απλά να προχωρήσει και να αφήσει πίσω της της πληγές του πολέμου, της Κατοχής και του Εμφυλίου, χωρίς να θέλει να δει τι ζημιές έγιναν. Οι άνθρωποι έχουν ανάγκη να ζήσουν, να δημιουργήσουν, να οργανώσουν το μέλλον τους, να κάνουν όνειρα και να βελτιώσουν τον τρόπο ζωής τους. Ευκαιρίες υπάρχουν για πολλούς, όχι για όλους βέβαια. Βήμα βήμα ο Αλέκος θα χτίσει το δικό του οικοδόμημα, τόσο στην επαγγελματική, όσο και στην προσωπική του ζωή, μέσα από το φωτογραφείο, που ανοίγει με τον αδερφό του. Στην αρχή συμβαδίζει με την εποχή του, αλλά οι καιροί ανοίγουν τον ρυθμό και όσο περνάνε τα χρόνια τον αφήνουν όλο και πιο πίσω, όχι μόνο επαγγελματικά. Ο κόσμος στον οποίο μεγάλωσε αλλάζει πιο γρήγορα από ό,τι μπορεί ή θέλει αυτός να το δεχτεί. Δεν θα ήθελα να αποκαλύψω στοιχεία για το τέλος, είναι στα μάτια μου απρόσμενο, αφήνω εσάς να το ανακαλύψετε.

Η γραφή είναι ρεαλιστική, ζωντανή, αποφεύγοντας φιοριτούρες και πολλά πολλά στολίδια. Τόσο οι διάλογοι, όσο και οι περιγραφές μου άρεσαν ιδιαίτερα, το κείμενο κυλάει πολύ εύκολα. Το χτίσιμο των χαρακτήρων είναι πολύ προσεγμένο, ανθρώπινο, πρόσωπα με αρνητικά και θετικά. Η περιγραφή των χρονικών περιόδων είναι επίσης καλοδουλεμένη και κυρίως τα χρόνια των δεκαετιών 50 και 60. Σχετικά με το χρόνο, οι συγγραφείς επέλεξαν ένα ταξίδι στο παρελθόν και στο παρόν, το οποίο αλλάζει συχνά, χωρίς όμως αυτό να μπερδεύει τον αναγνώστη. Αν και κυρίως το έργο κινείται στο παρελθόν, οι συγγραφείς έχουν να κάνουν το δικό τους σχόλιο για τη σημερινή πραγματικότητα, μέσα από τα μάτια του Αλέκου.

Οι πρωταγωνιστές είναι περίπου στην ηλικία των γονιών μου, λίγο μεγαλύτεροι. Και αυτοί εσωτερικοί μετανάστες της Θεσσαλονίκης, έχω ακούσει ιστορίες πολλές για τις δυσκολίες εκείνων των χρόνων, τα όνειρα, που έκαναν και τη σταθερή εξέλιξη και βελτίωση της ζωής τους μέσα από πολύ κόπο και αγώνα.

Η Θεσσαλονίκη είναι παρούσα σε πολύ μεγάλο μέρος του βιβλίου, με αναφορές σε μαγαζιά της πόλης, τοποθεσίες, γεγονότα. Δεν γίνεται πρωταγωνίστρια ίσως, αλλά αφήνει το στίγμα της σίγουρα.

Προσωπικά το βιβλίο μου άρεσε πάρα πολύ. Και θεωρώ ίσως αποτυχημένη την επιλογή να κυκλοφορήσει αρκετά πριν τις γιορτές, θα άξιζε να βρίσκεται στα πρώτα ράφια των βιβλιοπωλείων κατά την εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων. Είναι η πρώτη μου πρόταση για εσάς, αν σκέφτεστε να πάρετε δώρο ένα βιβλίο για κάποιον, που αγαπάτε, για τις γιορτές.

Κείμενα του Χριστιανόπουλου σχετικά με την καλλιτεχνική ζωή της Θεσσαλονίκης

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Καλλιτεχνικά Θεσσαλονίκης

Συγγραφέας: Ντίνος Χριστιανόπουλος

Έκδοση: Ιανός (2002)

ISBN: 960-7771-64-8

Τιμή: Περίπου €18

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος αποτελεί από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της καλλιτεχνικής ζωής της πόλης μας. Τόσο η ποίησή του, όσο και το συνολικό του έργο γύρω από την τέχνη, που έχει να κάνει με μελέτες, περιοδικά και έρευνα, προστίθενται στην κληρονομιά της Θεσσαλονίκης. Το βιβλίο της σημερινής μας ανάρτησης έχει να κάνει με κείμενα του Χριστιανόπουλου από τη δεκαετία του 1960 έως αρκετά πιο σύγχρονα και τα οποία αναφέρονται σε τομείς της τέχνης πέρα από τη λογοτεχνία.

Η έκδοση είναι καλή, με αρκετές φωτογραφίες, ασπρόμαυρες. Το εξώφυλλο είναι πλαστικοποιημένο. Δεν υπάρχει κάτι άλλο ιδιαίτερο, το κείμενο έχει μεγάλους χαρακτήρες και διαβάζεται εύκολα. Η τιμή, που αναφέρω, είναι από το Biblionet, αλλά σίγουρα το βιβλίο μπορείτε να το βρείτε με κάτω από €10, στον Ιανό το έδιναν με €5. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει και ένα μικρό ευρετήριο θεμάτων, όχι ιδιαίτερα λειτουργικό.

Όπως είπαμε και πριν, το βιβλίο είναι μία συλλογή παλαιότερων άρθρων του Χριστιανόπουλου, που έχουν δημοσιευτεί σε άλλα μέσα. Ο συγγραφέας επέλεξε κείμενα, τα οποία να έχουν να κάνουν με τη ζωγραφική, τη φωτογραφία, το θέατρο και τον κινηματογράφο. Το βιβλίο χωρίζεται θεματικά στις παρακάτω ενότητες:

• Καλλιτέχνες

Εξαιρετικά ενδιαφέρον κομμάτι, μιλάει για κάποιους από τους σπουδαιότερους εικαστικούς, που έχουν περάσει από την πόλη μας. Παραλής, Τσίζεκ, Μαυρομάτης, Παπανάκος, Ζογλοπίτης, Αναστασιάδης, Ζήσης, Αγοραστής και Νικολαΐδης είναι τα ονόματα στα οποία αναφέρεται ο Χριστιανόπουλος.

• Καλλιτεχνικοί περίπατοι

4 ενδιαφέροντα κείμενα περιλαμβάνει αυτό το κομμάτι του βιβλίου, με αναφορές στην Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης, την Πινακοθήκη του ΜΙΕΤ, τα γλυπτά, που βρίσκονται στην πόλη μας (πολύ ενδιαφέρον) καθώς υπάρχει και ένα σύντομο κεφάλαιο για επιγραφές μαγαζιών της πόλης, που παλαιότερα είχαν περισσότερο ενδιαφέρον από τις σημερινές.

• Φωτογραφία

Σε αυτό το κομμάτι του βιβλίου ο Χριστιανόπουλος μιλάει για τον σπουδαίο φωτογράφο Frederic Boissonnas, ο οποίος ήρθε στην πόλη μας την δεκαετία του 1910 και αποτύπωσε εικόνες της Θεσσαλονίκης πριν και μετά τη Μεγάλη Πυρκαγιά. Πολλές φωτογραφίες εκείνης της εποχής, που πιθανότατα βλέπετε σε sites ή άλλα βιβλία, είναι δικά του έργα.

• Προτάσεις

Πρόκειται για ένα κείμενο του Χριστιανόπουλου, σχετικά με το πώς μπορεί η καλλιτεχνική ζωή της πόλης να πάει ένα βήμα παραπέρα. Αν σκεφτεί κανείς ότι το κείμενο γράφτηκε το 1984, συνειδητοποιεί ότι λίγα σχετικά πράγματα έγιναν, από τα όσα σκεφτόταν τότε ο συγγραφέας.

• Θέατρο-Κινηματογράφος

Ίσως το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου, για μένα τουλάχιστον, αφού γίνονται αναφορές σε δύο πρόσωπα, που τίμησαν ο καθένας στον τομέα τους την πόλη μας, άσχετα αν το έργο τους αναγνωρίστηκε πολλά χρόνια αργότερα. Τα κείμενα μιλάνε για τον μεγάλο θεατράνθρωπο Κυριαζή Χαρατσάρη, ο οποίος τη δεκαετία του 1960 έδωσε μια τεράστια ώθηση στο θέατρο της πόλης μας και για τον σπουδαίο σκηνοθέτη Τάκη Κανελλόπουλο, τον σκηνοθέτη των ταινιών «Ουρανός», «Εκδρομή», «Παρένθεση» κα. Ειδικά για τον Κανελλόπουλο το κείμενο έχει μεγάλη σημασία, αφού γράφτηκε το 1960, όταν και ο σκηνοθέτης πρωτοεμφανίστηκε με την μικρού μήκους ταινία «Μακεδονικός γάμος».

Προσωπικά, αν και οι γνώσεις μου σε εικαστικές τέχνες είναι ελάχιστες, βρήκα το βιβλίο εξαιρετικά ενδιαφέρον. Αν όχι στο σύνολό του, υπάρχουν κείμενα, με διαχρονική αξία, όπως αυτό για τον Κανελλόπουλο, τον Χαρατσάρη, τους ζωγράφους μας και τον Boissonnas. Ομολογώ πως ίσως €18 να μην έδινα για να το πάρω, αλλά πιστεύω ότι μπορείτε εύκολα να το βρείτε σε πολύ καλύτερη τιμή. Νομίζω πως αξίζει το βιβλίο να είναι στις βιβλιοθήκες όσων Θεσσαλονικέων αγαπούν τις Καλές Τέχνες και ειδικά τους δημιουργούς, που δούλεψαν ή εμπνεύστηκαν από την πόλη μας.

Περιήγηση μνήμης στη Σαλονίκη ΙΙΙ: Οι Θεσσαλονικείς

 

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Το πρόσωπο της μνήμης: Η φωτογραφία στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου

Συγγραφέας: Γιώργος Αναστασιάδης, Ευάγγελος Χεκίμογλου

Έκδοση: University Studio Press (1998)

ISBN: 960-12-0669-8

Τιμή: Περίπου €17

 

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Το τρίτο μέρος της «τετραλογίας» των Αναστασιάδη-Χεκίμογλου έχει μία ιδιαιτερότητα. Δεν ασχολείται τόσο με τα μνημεία της πόλης, τους δρόμους και τις γωνιές της (ουσιαστικά ελάχιστα αναφέρεται σε αυτά), αλλά πρωταγωνιστές σε αυτό το βιβλίο είναι οι κάτοικοι, οι Θεσσαλονικείς. Ο αναγνώστης διαβάζοντας αυτό το λεύκωμα αισθάνεται σαν να ξεφυλλίζει παλιό άλμπουμ φωτογραφιών μια οικογένειας. Παράλληλα με τις ιδιωτικές στιγμές, τρέχει και η ιστορία του τόπου, άλλες φορές επηρεάζει το θέμα της φωτογραφίας, άλλες φορές όχι.

Παρόμοια έκδοση με τις προηγούμενες δύο της «τετραλογίας», πολύ καλή εκτύπωση και ανάλυση των φωτογραφιών. Εδώ η απουσία ευρετηρίου δεν είναι τόσο εμφανής, καθώς δεν χρειάζεται ιδιαίτερα.

Ο τόπος στις περισσότερες φωτογραφίες είναι η Θεσσαλονίκη και ο χρόνος η περίοδος του Μεσοπολέμου. Για τον τόπο λίγα πράγματα μπορούμε να πούμε, καθώς πολύ λίγες έχουν κάτι που να φανερώνει τοπογραφία. Άλλωστε είπαμε, πρωταγωνιστές εδώ είναι οι άνθρωποι, όχι τα κτίρια και οι δρόμοι.

Το βιβλίο χωρίζεται σε 3 μέρη:

Το πρώτο μέρος (ο ιδιωτικός φωτογραφικός χώρος) αποτελείται από υλικό της Οικογένειας Κατσανίκα, με καταγωγή από την Βλάστη, η οποία εγκαταστάθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1912. Πρωταγωνιστής στις περισσότερες είναι ο Ναούμ Κατσανίκας, ο οποίος είναι ερασιτέχνης φωτογράφος επίσης. Υπάρχουν 16 σετ φωτογραφιών, με χρονολόγηση από το 1922 έως το 1925. Παρουσιάζονται φωτογραφίες με ποικίλη θεματολογία, από πορτρέτα μέχρι φωτογραφίες σε εκδρομές, μπαλκόνια, στην παραλία. Οικογενειακές στιγμές όλες, με πρόσωπα ντροπαλά, τα οποία μπορεί και να φοβούνται τον φωτογραφικό φακό μερικές φορές. Στο βιβλίο γίνονται αναφορές και σε θεματολογία των εφημερίδων την ημέρα που είχαν τραβηχτεί αυτές οι φωτογραφίες. Ενδιαφέρον το στοιχείο ότι απόγονος αυτής της οικογένειας ήταν και ο γνωστός ποιητής της πόλης μας, ο Κλείτος Κύρου.

Το δεύτερο μέρος (Η φωτογραφία των δρόμων και των περιστάσεων) έχει να κάνει με τις «λαϊκές φωτογραφίες», υλικό το οποίο μπορεί ο καθένας να βρει στα παλαιοπωλεία ή σε κάδους σκουπιδιών, πεταμένες από απόγονους. Προπολεμικές και μέχρι τις αρχές του ’50, οι φωτογραφίες αυτές κάποτε ήταν για τους Θεσσαλονικείς η προσπάθειά τους να μείνουν στην αιωνιότητα. Λαϊκά πορτρέτα, αναμνηστικές φωτογραφίες στον Λευκό Πύργο, ιδιωτικές φωτογραφήσεις σε φωτογραφικά studio.

Το τρίτο μέρος (Ο δημόσιος φωτογραφικός χώρος) κινείται χρονικά στα χρόνια του Μεταξά. Η Θεσσαλονίκη λίγο καιρό πριν την Κατοχή, χωρίς να έχει την υποψία του τι θα έρθει σε λίγα χρόνια, κάνει περιπάτους στον Λευκό Πύργο, γιορτάζει την Πρωτομαγιά στα εργοστάσια, στέλνει τα παιδιά για κατασκήνωση, παντρεύεται μαζικά με κουμπάρο τον Ιωάννη Μεταξά στην Αγία Σοφία. Ο φακός του φωτογράφου πάει στον δημόσιο χώρο, καταγράφει το γεγονός, όχι τους πρωταγωνιστές. Είναι το είδος αυτό το οποίο συγκριτικά με τα άλλα δύο παρέχει τα περισσότερα ιστορικά στοιχεία για την Θεσσαλονίκη.

Είναι ένα ιδιαίτερο βιβλίο, αν και ίσως απογοητεύσει αυτούς που θέλουν μέσα σε ένα λεύκωμα να δούνε άλλα πράγματα, πέρα από ιδιωτικές στιγμές κάποιων ανθρώπων. Ομολογώ πως από την «τετραλογία», είναι το βιβλίο το οποίο μου άρεσε λιγότερο. Πιθανότατα να συγκινήσει κάποιους που ασχολούνται περισσότερο με την φωτογραφία, παρά με την πόλη μας.