Βρέφη και μικρά παιδιά της Θεσσαλονίκης που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Τα χαμένα παιδιά της Θεσσαλονίκης – Τόμος Α’: Τα παιδιά που δεν έβαλαν το άστρο

Συγγραφέας: Στέλλα Σαλέμ

Έκδοση: Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, University Studio Press (2017)

ISBN: 978-960-12-2317-9

Τιμή: Περίπου €12

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Στα πολλά και ενδιαφέροντα βιβλία που έχουν κυκλοφορήσει τα τελευταία χρόνια σχετικά με το Ολοκαύτωμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης προστίθεται και το βιβλίο της σημερινής ανάρτησης. Και ενώ όλα αυτά τα έργα και οι μελέτες φέρουν μια τραγικότητα, λόγω της βαρβαρότητας του γεγονότος που εξετάζουν, οφείλω να ομολογήσω ότι το βιβλίο αυτό με συγκίνησε και με πόνεσε κάπως παραπάνω σε σύγκριση με τα υπόλοιπα, καθώς αναφέρεται στο χαμό των Εβραιόπουλων της πόλης μας.

Η έκδοση είναι απλή και λιτή, χωρίς κάτι το ιδιαίτερο. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει η βιβλιογραφία και ένα παράρτημα. Στο τέλος αρκετών σελίδων υπάρχουν αναφορές και σημειώσεις. Το βιβλίο κυκλοφόρησε με τη συνεργασία του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης και το προλογίζουν ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης κ. Γιάννης Μπουτάρης και η Αντιδήμαρχος Πολιτισμού κ. Έλλη Χρυσίδου. Υπάρχει επίσης και ένα σύντομο κείμενο της συγγραφέως στον πρόλογο.

Πριν το κυρίως κομμάτι του βιβλίου, υπάρχει μια ιστορική αναδρομή της παρουσίας των Εβραίων στη Θεσσαλονίκη καθώς και ένα πολύ σύντομο χρονικό της περιόδου της Γερμανικής Κατοχής και των μέτρων, που πάρθηκαν σε αυτήν την περίοδο ενάντια στους Εβραίους συμπολίτες μας.

Όπως είπα και νωρίτερα, το βιβλίο αυτό μου προκάλεσε έναν ιδιαίτερο πόνο καθώς το διάβαζα, καθώς πρόκειται για μία έρευνα πάνω στο χαμό των Εβραιοπαίδων στα στρατόπεδα εξόντωσης. Οφείλω να ξεκαθαρίσω εδώ ότι ο χαμός κάθε Εβραίου Θεσσαλονικέα κατά το Ολοκαύτωμα είναι τραγικό γεγονός και δεν τίθεται θέμα σύγκρισης αν η ζωή ενός ηλικιωμένου είναι περισσότερο ή λιγότερο σημαντική από τη ζωή ενός παιδιού, αλλά όπως και να το κάνουμε ο χαμός παιδιών στα κρεματόρια, που δεν είχαν κλείσει κάποια από αυτά ούτε έναν χρόνο ζωής είναι ένα γεγονός, που εμπεριέχει μεγαλύτερη τραγικότητα.

Η Σαλέμ έκανε μία έρευνα, που ξεκίνησε πριν από 3 χρόνια. Στο χρονικό διάστημα αυτό μελέτησε τα αρχεία του Ληξιαρχείου του Δήμου Θεσσαλονίκης για να βρει στοιχεία σχετικά με τις γεννήσεις παιδιών από το 1926 έως το 1943. Στη συνέχεια συνέκρινε τα στοιχεία αυτά με άλλες βάσεις δεδομένων τόσο στην Ελλάδα (Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης), όσο και στο εξωτερικό (Αρχείο Yad Vashem, Αρχείο International Tracing Services, Μουσείο Ολοκαυτώματος Ιεροσολύμων) ώστε να βρει τη μοίρα αυτών των παιδιών, πόσα επέζησαν και πόσα όχι. Από τα στοιχεία, που μάζεψε η συγγραφέας έχει βγάλει και συμπεράσματα σχετικά με τις γειτονιές, που ζούσαν αυτά τα παιδιά καθώς και για τα επαγγέλματα των πατέρων τους. Ναι μεν σημαντικά και ενδιαφέροντα και αυτά, αλλά επισκιάζονται από το βασικό θέμα της μελέτης.

Το κύριο θέμα του βιβλίου χωρίζεται σε 5 ενότητες:

• Η πρώτη ενότητα αναφέρει στοιχεία σχετικά με την καταγραφή των γεννήσεων από τα αρχεία του Ληξιαρχείου. Και αν σήμερα με τη μηχανογράφηση κάτι τέτοιο ακούγεται σχετικά απλό, για αρχεία χειρόγραφα της περιόδου του Μεσοπολέμου και της Κατοχής κάτι τέτοιο ήταν εξαιρετικά δύσκολο. Ανορθογραφίες, έλλειψη στοιχείων, ταυτοποίηση και συγκέντρωση των σωστών ατόμων στις σωστές οικογένειες αποτέλεσαν τα βασικά εμπόδια. Στον βιβλίο αυτό η Σαλέμ μιλάει για τις γεννήσεις μόνο των παιδιών, που γεννήθηκαν από το 1937 έως και το 1943. Υπάρχουν μεν κάποια στοιχεία και για νωρίτερα, αλλά το βάρος σε αυτό το βιβλίο έπεσε στα παιδιά προσχολικής ηλικίας, αυτά, που ήταν δηλαδή το 1943 κάτω των 5 ετών, οπότε σύμφωνα με τις Γερμανικές οδηγίες δεν ήταν υποχρεωμένα να φοράνε το κίτρινο αστέρι (εξ ου και ο υπότιτλος του έργου).
• Η δεύτερη ενότητα αναφέρει τη σύγκριση των στοιχείων του Ληξιαρχείου με αρχεία άλλων φορέων, εξίσου δύσκολη μελέτη, η οποία όμως ήταν απαραίτητη για να δούμε τι απέγιναν τα παιδιά, που είχαν γεννηθεί στην προς μελέτη περίοδο.
• Η τρίτη ενότητα αναφέρει τη μέθοδο, που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία του αρχείου των ονομάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Σαλέμ αναφέρει πως η έρευνα είναι ανοιχτή, οπότε στο μέλλον σε κάποια επανέκδοση του έργου θα μπορέσουν να συμπληρωθούν στοιχεία, που δεν τα γνωρίζαμε μέχρι τώρα ή να γίνουν διορθώσεις.
• Η τέταρτη ενότητα μιλάει για τα παιδιά, που επιβίωσαν, που σώθηκαν από το Ολοκαύτωμα. Αυτά χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες. Η πρώτη αναφέρει παιδιά, που εκτοπίστηκαν σε ναζιστικά στρατόπεδα και επέζησαν. Μόλις 11 παιδιά στο σύνολο σώθηκαν από αυτά και όλα είχαν εκτοπιστεί στο στρατόπεδο Μπέργκεν Μπέλσεν. Ούτε ένα παιδί προσχολικής ηλικίας, που μεταφέρθηκε στο Άουσβιτς δεν σώθηκε. Από όλες τις περιπτώσεις σημειώνω εδώ αυτήν της Μύριαμ Σαπόρτα, η οποία γεννήθηκε στις 25 Ιουλίου 1943, 3 ημερών εκτοπίστηκε στο γκέτο του Χιρς, 8 ημερών μεταφέρθηκε στο Μπέργκεν Μπέλσεν, 7 μηνών μεταφέρθηκε στην Ισπανία σε άλλο στρατόπεδο και 14 μηνών έφτασε στην Παλαιστίνη. Όπως λέει και η συγγραφέας, «Τον πρώτο χρόνο της ζωής της άλλαξε 3 ηπείρους: Ευρώπη-Αφρική-Ασία». Η δεύτερη αναφέρει παιδιά, που διέφυγαν τον εκτοπισμό (κρυμμένα κάπου) και μετά το τέλος του πολέμου έμειναν στην Ελλάδα. Η τρίτη κατηγορία αναφέρει παιδιά, που γεννήθηκαν στη Θεσσαλονίκη και τα οποία πριν ή μετά την Κατοχή βρέθηκαν στην Παλαιστίνη. Συνολικά δεν αναφέρονται ούτε 100 περιπτώσεις παιδιών, που επέζησαν…
• Η πέμπτη ενότητα είναι δυστυχώς η μεγαλύτερη. Μιλάει για τα παιδιά των Εβραίων Θεσσαλονικέων, που γεννήθηκαν από το 1937 έως το 1943 και τα οποία χάθηκαν στα Ναζιστικά στρατόπεδα. Μιλάμε για παιδάκια προσχολικής ηλικίας, τα ονόματα των οποίων γέμισαν 100 σελίδες βιβλίου.

Η σημασία ενός τέτοιου έργου είναι πολύ μεγάλη. Πολλοί ξέρουμε φαντάζομαι για τους περίπου 50000 Εβραίους Θεσσαλονικείς, οι οποίοι εκτοπίστηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης, με αποτέλεσμα να σβήσει η Εβραϊκή Κοινότητα της πόλης μας. Η Σαλέμ δεν μένει στα νούμερα και στις στατιστικές, αλλά δίνει σε αυτά όνομα, επίθετο, ημερομηνία γέννησης, όνομα πατρός και μητρός, επάγγελμα του πατέρα. Δεν μιλάμε εδώ για ψυχρούς αριθμούς, αλλά για πρόσωπα, που γεννήθηκαν σε αυτήν εδώ την πόλη και δεν τους δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσουν τον τόπο, που γεννήθηκαν. Για το αντικείμενο του βιβλίου δε, μιλάμε για μικρά παιδιά, που ούτε καν σχολείο είχανε πάει, που πολλά βύζαιναν τις μάνες τους και εξαιτίας μιας παράλογης ιδεολογίας, που δυστυχώς σήμερα αναβιώνει, θεωρήθηκαν εχθροί και τα πέταξαν στους θαλάμους των αερίων και τα κρεματόρια.

Βρήκα το βιβλίο της Σαλέμ εξαιρετικό. Πρόκειται για μία πρωτογενή έρευνα, που φανερώνει μία από τις πιο σκοτεινές πλευρές του Ολοκαυτώματος. Χιλιάδες συμπολίτες μας από νεογέννητα έως παιδιά 5 ή 6 ετών χάθηκαν και η συγγραφέας βρήκε τα στοιχεία τους και τα δικαίωσε. Το μικρότερο σε ηλικία βρέφος, που έσβησε στο Άουσβιτς ήταν, αν έχω ψάξει σωστά, ο Ίνο Μπενβενίστε, του Μάρκου και της Νέλλης, που γεννήθηκε στις 3 Μαΐου του 1943. Συμπτωματικά με αυτό το παιδί θα είχα γενέθλια την ίδια μέρα, αν το άφηναν να ζήσει και να μεγαλώσει. Ποτέ ξανά.