Ένα Καταστατικό λειτουργίας της Εβραϊκής Κοινότητας Θεσσαλονίκης από τις αρχές της δεκαετίας του ’70

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Καταστατικός Ισραηλιτικής Κοινότητος Θεσσαλονίκης

Συγγραφέας: Άγνωστος

Έκδοση: Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης (1971;)

ISBN: –

Τιμή: –

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τα καταστατικά λειτουργίας είναι κατά βάση βαρετά κείμενα για διάβασμα γεμάτα νομικές έννοιες και όρους οι οποίοι τα κάνουν μάλλον δύσκολα στην κατανόησή τους επίσης. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που δεν είχαμε δει όλα αυτά τα χρόνια κάποια καταστατικό στη Vivlioniki. Σήμερα σκέφτηκα να κάνουμε μια εξαίρεση ή μια αρχή. Το βιβλιαράκι της σημερινής ανάρτησης είναι το καταστατικό λειτουργίας της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, το οποίο πρέπει να είχε εκδοθεί κάποια στιγμή κατά το 1971 ή λίγο μετά. Και ναι μεν σε μεγάλο μέρος του έχει τις νομικές έννοιες και τους όρους που το καθιστούν κουραστικό για τον μέσο αναγνώστη, διαθέτει όμως μια σειρά σημαντικών ιστορικών στοιχείων για τον τρόπο λειτουργίας της κοινότητας των Εβραίων Θεσσαλονικέων όπως τουλάχιστον αυτή είχε ορισθεί από τον ιδρυτικό νόμο 2456 του 1920 και με μια σειρά διαταγμάτων (Βασιλικών ή Προεδρικών ανάλογα με το πολίτευμα της χώρας) που είχαν εκδοθεί από το 1923 έως τον Ιανουάριο του 1971.

Η έκδοση είναι απλή και λιτή χωρίς τίποτα το ιδιαίτερο. Είχε τυπωθεί στο τυπογραφείο του Σολομών Α. Χάγουελ, όπου μάλλον η Κοινότητα εξέδιδε διάφορα άλλα βιβλία της, εκεί έχουμε δει ότι είχε βγει και η Αγκαδά του Μπαρούχ Σιμπή το 1970.

Πριν τα διάφορα άρθρα του Καταστατικού, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα σημείωση η οποία μας λέει τις αλλαγές που έγιναν με το Β.Δ. του 1971 και οι οποίες είναι η κατάργηση του Συμβουλευτικού Συμβουλίου (παλαιού οργάνου της Κοινότητας), η μεταφορά αρμοδιοτήτων του Πνευματικού Συμβουλίου («Ρουχανί» το όνομά του) στο Κοινοτικό Συμβούλιο, η μείωση του αριθμού των μελών της Κοινοτικής Συνέλευσης σε 20 από 50 και η μείωση του αριθμού των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου της Κοινότητας από 7 σε 5.

Ενδιαφέρον όμως έχει και το πλήθος των διαταγμάτων που εκδόθηκαν σχετικά με την λειτουργία της Κοινότητας. Έτσι λοιπόν πέρα από τον ιδρυτικό νόμο του 1920, είχαμε διατάγματα το 1923, το 1926 (δύο αυτήν την χρονιά…), το 1934, το 1935, το 1938 και το 1970. Κάτω από κάθε άρθρο του Καταστατικού αναφέρεται και το σχετικό διάταγμα.

Πάμε να ρίξουμε τώρα μια ματιά γενική στο κείμενο του Καταστατικού. Αυτό αποτελείται συνολικά από 135 άρθρα. Κάποια όπως είπαμε νωρίτερα καταργήθηκαν με το διάταγμα του 1970, ενώ για το Άρθρο 56 γράφει ότι ουδέποτε υπήρξε. Τα άρθρα αυτά χωρίζονται σε δύο μέρη, το πρώτο έχει τίτλο «Καταστατικόν της Ισραηλιτικής Κοινότητος Θεσσαλονίκης» και έχει 8 Κεφάλαια και το δεύτερο έχει τίτλο «Ειδικοί Κανονισμοί της Ισραηλιτικής Κοινότητος Θεσσαλονίκης» και έχει 7 Κεφάλαια.

• Το «Μέρος Πρώτον» έχει όπως είπαμε 8 κεφάλαια τα οποία περιλαμβάνουν τα άρθρα από 1 έως 72.
  • Το Κεφάλαιον Α’ έχει τον τίτλο «Γενικές Διατάξεις». Το πιο ενδιαφέρον κομμάτι εδώ είναι αυτό που μιλάει για τους κύριους οικονομικούς πόρους της Κοινότητας (άρθρο 6)
  • Το Κεφάλαιον Β’ έχει τον τίτλο «Κοινοτικαί Συνελεύσεις». Εδώ γίνεται λόγος για το ανώτατο όργανο της Κοινότητας, το οποίο ήταν η 20μελής (το 1971 που μάλλον βγήκε το Καταστατικό) Κοινοτική Συνέλευση. Τα μέλη της εκλέγονταν για μια τετραετία.
  • Το Κεφάλαιον Γ’ έχει τον τίτλο «Κοινοτικόν Συμβούλιον». Αυτό ήταν 5μελές και ο Πρόεδρός του ήταν και ο Πρόεδρος της Κοινότητας. Ενδιαφέρον εδώ έχει ο ορισμός των διαφόρων Επιτροπών οι οποίες είχαν αρμοδιότητες σχετικές με εκπαιδευτικά, κοινωνικά, οικονομικά και υγειονομικά ζητήματα σχετικά με την λειτουργία της Κοινότητας.
  • Το Κεφάλαιον Δ’ έχει τον τίτλο «Συμβουλευτικόν Συμβούλιον». Αυτό όπως είπαμε καταργήθηκε με το Β.Δ. του 1970.
  • Το Κεφάλαιον Ε’ έχει τον τίτλο «Ο Αρχιραββίνος και το Πνευματικόν Συμβούλιον (Ρουχανί)». Πολύ ενδιαφέρον κομμάτι του Καταστατικού καθώς ορίζει την εκλογή και τις αρμοδιότητες του θρησκευτικού ηγέτη της Κοινότητας.
  • Το Κεφάλαιον ΣΤ’ έχει τον τίτλο «Πνευματικόν Συμβούλιον (Ραββινικόν ή Ρουχανί)». Αυτό σύμφωνα με το άρθρο 60 αποτελούνταν από 9 μέλη που εκλέγονταν μεταξύ των ραββίνων της πόλης, αλλά όπως είπαμε με το Β.Δ. του 1970 ουσιαστικά είχε καταργηθεί.
  • Το Κεφάλαιον Ζ’ έχει τον τίτλο «Θρησκευτικόν Δικαστήριον (Μπεθ-Ντιν)». Αυτό ασχολούνταν κυρίως με νομικά ζητήματα αστικής φύσεως και πιο συγκεκριμένα με θέματα γάμου. Βέβαια για να είναι εφαρμόσιμες οι αποφάσεις του θα έπρεπε να περάσουν και από το Πρωτοδικείο. Δεν ξέρω πώς λειτουργούσε το 1971, το φαντάζομαι να είναι ένα απομεινάρι της εποχής της Οθωμανικής Θεσσαλονίκης, όταν μάλλον θα είχε μεγαλύτερη ισχύ.
  • Το Κεφάλαιον Η’ έχει τον τίτλο «Γενικαί Διατάξεις». Από τα διάφορα άρθρα που έχει εδώ πέρα στάθηκα στο άρθρο 71 το οποίο μιλάει για «Κυβερνητικήν Εποπτείαν» στην Γενική Συνέλευση, το Κοινοτικό Συμβούλιο και των Επιτροπών. Δεν γνωρίζω την ισχύ της εποπτείας αυτής.
• Το «Μέρος Δεύτερον» έχει όπως είπαμε 7 κεφάλαια τα οποία περιλαμβάνουν τα άρθρα 73 έως 135.
  • Το Κεφάλαιον Α’ δεν έχει τίτλο. Είναι όμως σημαντικότατο καθώς μιλάει για την εκλογική διαδικασία που απαιτείται για τον σχηματισμό της Κοινοτικής Συνέλευσης.
  • Το Κεφάλαιον Β’ έχει τίτλο «Εσωτερικός Κανονισμός των Επιτροπών των διαφόρων Ιδρυμάτων της Κοινότητας». Εδώ βλέπουμε το πώς διοικούνταν και ελέγχονταν οι διάφορες επιτροπές που ήταν υπεύθυνες για την λειτουργία μιας σειράς ιδρυμάτων της Κοινότητας. Βέβαια το 1971 πολλά από τα Ιδρύματα που αναφέρονται στο Α’ Μέρος του Καταστατικού δεν υπήρχαν πια ως μέρος της Κοινότητας, πχ το Νοσοκομείο Χιρς είχε περάσει στην δικαιοδοσία του Κράτους και είχε μετονομαστεί σε Ιπποκράτειο.
  • Το Κεφάλαιον Γ’ έχει τίτλο «Περί Ραββίνων». Εδώ όλα τα άρθρα είναι από το Β.Δ. του 1923 και επίσης δεν γνωρίζω αν είχαν πρακτική σημασία το 1971. Αναφέρεται ότι υπήρχαν 6 διαφορετικές τάξεις «περιβεβλημένων την θρησκευτικήν ιδιότητα υπαλλήλων» (Νταγιάν, Χαχάμ, Σοχέτ, Μοέλ, Χαζάν, Σιομέρ) με ξεχωριστές αρμοδιότητες, από δικαστικά θέματα ως ζητήματα περιτομής. Το 1923 υπήρχαν στην πόλη δεκάδες χιλιάδες Εβραίοι Θεσσαλονικείς, το 1971 και μετά το Ολοκαύτωμα και την μετανάστευση πολλών επιζώντων, η Κοινότητα πρέπει να είχε απομείνει με περίπου χίλιους ή και λιγότερους.
  • Το Κεφάλαιον Δ’ έχει τίτλο «Κανονισμός της εισφοράς Πέτσια». Ενδιαφέρον κομμάτι στο οποίο δίνονται πληροφορίες για την εισφορά αυτήν, τον υπολογισμό της και νομικά ζητήματα σχετικά με αυτήν.
  • Το Κεφάλαιον Ε’ έχει τίτλο «Διαδικασία Εισπράξεως της Πέτσια». Θα μπορούσε φαντάζομαι να είναι και κομμάτι του προηγούμενου κεφαλαίου, όπως είναι σαφές και από τον τίτλο μιλάει για το πώς πλήρωναν οι Εβραίοι Θεσσαλονικείς αυτήν την εισφορά.
  • Το Κεφάλαιον ΣΤ’ έχει τίτλο «Διαδικασία εισπράξεως δικαιωμάτων και τελών». Εδώ αναλύεται ο τρόπος είσπραξης των Γκαμπέλλων που είδαμε νωρίτερα και διαφόρων Κοινοτικών Τελών.
  • Το Κεφάλαιον Ζ’ έχει τίτλο «Εβραϊκαί Εορταί». Εδώ αναγράφονται οι περιπτώσεις που κάποιος Ισραηλίτης δικαιούνταν αργία λόγω θρησκευτικών λόγων, το αντίστοιχο δηλαδή με την αργία που έχουν οι Χριστιανοί κατά τον Δεκαπενταύγουστο πχ ή την Δευτέρα του Πάσχα κτλ. Οι ημέρες αυτές ήταν κάθε Σάββατο, την ημέρα του Εξιλασμού (Κιπούρ), δυο μέρες κατά την εορτή του νέου έτους (Ρος Ασανά), δυο μέρες της Πεντηκοστής (Σαβουώθ), τις δυο πρώτες και τις δυο τελευταίες μέρες του οκταημέρου του Αγίου Πάσχα, τις δυο πρώτες και τις δυο τελευταίες μέρες του οκταημέρου της Σκηνοπηγίας (Σουκώθ) και την ημέρα της επετείου της πτώσης της Ιερουσαλήμ (Τισια Μπεάβ).

Δεν γνωρίζω μέχρι πότε ίσχυε αυτό το Καταστατικό και αν σήμερα είναι το ίδιο ή αν έχει αλλάξει και τι αλλαγές έχουν γίνει σε αυτό. Το πιο πιθανό είναι να μην είναι το ίδιο. Όπως όμως έγραψα νωρίτερα, το Καταστατικό αυτό έχει σημασία γιατί μας δίνει πολλές πληροφορίες για τον τρόπο λειτουργίας της Κοινότητας καθώς και μια σειρά ιστορικών πληροφοριών, πχ για τις εισφορές προς την Κοινότητα, για τις επιτροπές των διαφόρων Ιδρυμάτων, για την εξουσία του Αρχιραββίνου και τα διάφορα εκτελεστικά όργανα της Κοινότητας. Προσωπικά έμαθα πράγματα για τις αργίες των Ερβαίων Θεσσαλονικέων και για τις Γκαμπέλλες για τις οποίες δεν γνώριζα πολλά πράγματα. Σε πολλούς μπορεί να φανεί χρήσιμο το Καταστατικό αυτό και δεν εννοώ μόνο τους Εβραίους Θεσσαλονικείς του σήμερα, οι οποίοι ίσως να μην γνωρίζουν αρκετά από τα όσα αναφέρονται. Θεωρώ πάντως πως είναι χρήσιμο βιβλιαράκι για το παρελθόν της πόλης, ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι κατά τον Μεσοπόλεμο που βγήκαν οι περισσότερες διατάξεις του Καταστατικού, αυτές επηρέαζαν ένα πολύ μεγάλο μέρος της ζωής των κατοίκων της Θεσσαλονίκης.

Το τελετουργικό του Πάσχα των Εβραίων Θεσσαλονικέων – Η Σαλονικιώτικη Αγκαδά του Πέσσαχ.

• 

• 

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Αγκαδά σελ Πέσσαχ

Συγγραφέας: Μπαρούχ Σιμπή

Έκδοση: Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης (1970)

ISBN: –

Τιμή: –

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Το βιβλίο της σημερινής ανάρτησης ναι μεν έχει κυρίως θρησκευτικό περιεχόμενο, αλλά ανήκει στα βιβλία που σχετίζονται με τη Θεσσαλονίκη για πολλούς λόγους, τους οποίους θα δούμε στη συνέχεια. Η «Αγκαδά σελ Πέσσαχ» ή αλλιώς «Αγκαδά του Πάσχα» αποτελεί το θέμα της σημερινής ανάρτησης.

Η έκδοση ποιοτικά είναι άριστη. Σκληρό εξώφυλλο, πανόδετο με δερματίνη, δεν αναφέρεται ο τίτλος στο εξωτερικό του βιβλίου για αυτό ανέβασα και την τρίτη σελίδα. Διαβάζεται αριστερόστροφα (δηλαδή από δεξιά προς τα αριστερά), γεγονός που ίσως παραξενέψει κάποιος στην αρχή (καλή ώρα εμένα), αλλά συνηθίζεται γρήγορα. Τρίγλωσση έκδοση (ελληνικά, εβραϊκά και λαντίνο). Αρκετές οι εικόνες που συνοδεύουν το κείμενο, στο σύνολό της μια εξαιρετική δουλειά.

Η Αγκαδά είναι λοιπόν ένα κείμενο που διαβάζουν οι Εβραίοι τις δύο πρώτες νύχτες του εορτασμού του Πάσχα τους, δηλαδή της Εξόδου των Εβραίων από την Αίγυπτο με την καθοδήγηση του Μωυσή και τη μεγάλη τους πορεία προς την ελευθερία τους. Στο βιβλίο αναφέρεται ότι μπορεί το 1515 να τυπώθηκε η πρώτη Αγκαδά στη Θεσσαλονίκη, ενώ είμαστε σίγουροι ότι στα ισπανοεβραϊκά τυπώθηκε το 1567. Αναφέρονται και άλλες μεταγενέστερες εκδόσεις καθώς και 12 τυπογραφεία τα οποία ασχολήθηκαν με την έκδοσή της με τελευταίο αυτό του Σολομών και Λέων Χάγουελ. Δεν γνωρίζω πόσες ακόμη Αγκαδά κυκλοφόρησαν μετά το 1970 και αυτήν την έκδοση του Σιμπή.

Όπως είπαμε και νωρίτερα, το βιβλίο σχετίζεται άμεσα με τη Θεσσαλονίκη για πολλούς λόγους. Πρώτον λοιπόν είναι μάλλον η πρώτη έκδοση βιβλίου που έκανε η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης, εγώ τουλάχιστον δεν γνωρίζω κάποιο παλαιότερα (μιλάμε φυσικά για μεταπολεμικά). Δεύτερον ο Σιμπή δεν ήταν κάποιος τυχαίος, θεωρούνταν από τις σημαντικότερες πνευματικές μορφές του Ελληνικού Εβραϊσμού, με αντιστασιακή δράση κατά την Κατοχή, είναι δε ένας από αυτούς που έσωσαν τον Ραββίνο των Αθηνών βοηθώντας τον να δραπετεύσει από την Αθήνα. Τρίτον το βιβλίο απευθυνόταν βέβαια κυρίως στους Εβραίους Θεσσαλονικείς, αλλά το τιράζ των 3000 αντιτύπων δείχνει ότι σκοπός ήταν να μπορεί να διαβαστεί και από τους υπόλοιπους Θεσσαλονικείς, εξ ου και η ελληνική μετάφραση. Τέταρτον περιγράφει το τελετουργικό που τηρούνταν στη Θεσσαλονίκη από τους Εβραίους Θεσσαλονικείς, καθώς η Αγκαδά εμφανίζει κάποιες διαφορές από τόπο σε τόπο. Πέμπτος ο Σιμπή δεν περιορίζεται στο καθαρά τυπικό θρησκευτικό μέρος, αλλά γράφει για τις Συναγωγές της Θεσσαλονίκης, παρέχοντας σημαντικές πληροφορίες για τις 20 «ιστορικές» Συναγωγές, όπως αναφέρει, αλλά και για 5 που δεν τις χαρακτηρίζει «ιστορικές» (Μπεθ Σαούλ, Μπεθ Ελ, Μπεθ Ισραέλ, Μοναστηριωτών και Σαρφατή). Δίνονται επίσης στοιχεία για τις Συναγωγές που έχτισαν οι Εβραίοι Θεσσαλονικείς στο Τελ Αβίβ και την Χάιφα.

Ακολουθεί το καθαρά τελετουργικό κομμάτι του βιβλίου, με τις αναφορές στις παραδόσεις, οι οποίες δίνονται με πάρα πολλές λεπτομέρειες. Κράτησα από όλα αυτά ένα τραγούδι που ακούγεται και έχει τίτλο «Χαδ Γκαδιά» ή «Un Cavretico…» (δηλαδή «Ένα ερίφιο», «Ένα αρνάκι») και μοιάζει στη λογική με το παραδοσιακό παιδικό τραγούδι «Ντίλι ντίλι το καντήλι». Υπάρχουν μάλιστα στο βιβλίο και το πεντάγραμμο με τις νότες για κάθε ένα από τα τραγούδια που ακούγονται.

Μόλις όμως τελειώνει το τελετουργικό, ο Σιμπή συνεχίζει τις αναφορές του στην πόλη μας. Έτσι υπάρχει ένας χάρτης που δείχνει πού βρίσκονταν οι συναγωγές, τα σχολεία, διάφορα ιδρύματα καθώς και οι μεγαλύτεροι Εβραϊκοί συνοικισμοί, ενώ το βιβλίο τελειώνει με ονομαστική αναφορά 50 Συναγωγών, 14 σχολείων, 35 ιδρυμάτων, 8 συνοικισμών, 25 συλλόγων, ενώ υπάρχει αναφορά και στα κτήματα που ανήκαν στην Κοινότητα.

Προσωπικά βρήκα το βιβλίο εξαιρετικό, τόσο για την ποιότητά του όσο και για το περιεχόμενό του. Φυσικά με δυσκολία μπόρεσα να παρακολουθήσω το τελετουργικό, το οποίο έχει πάρα πολλές λεπτομέρειες, αλλά με συγκινεί το γεγονός ότι για πολύ μεγάλο μέρος του πληθυσμού αυτό ήταν κάτι σταθερό και παραδοσιακό, όπως έχουμε εμείς την οικογενειακή μάζωξη του Πάσχα. Ο Σιμπή ήταν δημοσιογράφος μεν, αλλά μας παρέχει ένα βιβλίο πέρα από τα δημοσιογραφικά στεγανά, με θρησκευτικό, ιστορικό και τοπικό ενδιαφέρον. Δεν γνωρίζω αν μπορείτε να βρείτε αυτήν την έκδοση ή κάποια μεταγενέστερη, αλλά στην ιστοσελίδα της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης λέει ότι διατίθεται το βιβλίο από εκεί, οπότε ίσως να το βρείτε στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Αν βρείτε κιόλας τη συγκεκριμένη έκδοση, θα είστε ακόμη πιο τυχεροί, λόγω της εξαιρετικής του ποιότητας έκδοσης.

Ένας κατάλογος έκθεσης σχετικά με την επαγγελματική δραστηριότητα των Εβραίων Θεσσαλονικέων κατά τον Μεσοπόλεμο

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Η επιχειρηματική δραστηριότητα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης 1920-1940

Συγγραφέας: Συλλογικό έργο

Έκδοση: Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης (2004)

ISBN: –

Τιμή: Περίπου €5

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Η σημερινή μας ανάρτησης έχει να κάνει με έναν κατάλογο έκθεσης, ο οποίος είχε κυκλοφορήσει το 2004 στα πλαίσια μιας παρουσίασης που είχε οργανώσει το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης αφιερωμένη στην εμπορική δραστηριότητα των Εβραίων Θεσσαλονικέων μεταξύ 1920 και 1940, δηλαδή κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου.

Η έκδοση είναι απλή και όμορφη. Στους καταλόγους ουσιαστικά γίνεται μια παρουσίαση των αντικειμένων μίας έκθεσης και υπάρχει και ένα σύντομο εισαγωγικό κείμενο. Κάπως έτσι είναι και αυτός, Δίγλωσση έκδοση, στα ελληνικά και αγγλικά. Συνολικά μια αξιοπρεπής δουλειά.

Η έκθεση είχε λάβει χώρα στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης από τις 12 Οκτωβρίου 2004 έως τις 31 Ιανουαρίου του 2005. Ειδικός σύμβουλος της έκθεσης ήταν ο Νικόλας Χαννάν Σταυρουλάκης, από τις σημαντικότερες μορφές του σύγχρονου Εβραϊκού πνεύματος στη χώρα και ένας από τους ιδρυτές του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδας, ενώ τα τελευταία χρόνια της ζωής του είχε γίνει γνωστός κυρίως από την προσπάθειά του να αποκατασταθεί η Εβραϊκή Συναγωγή στα Χανιά στην Κρήτη. Την επιμέλεια του υλικού είχε αναλάβει η Ελένη Μαρία Τσούκα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το υλικό της έκθεσης προέρχονταν από ιδιωτικές συλλογές.

Στην έκθεση η ταξινόμηση του υλικού έγινε με βάση τους κλάδους εργασίας. Έτσι είχαμε τις τραπεζικές υπηρεσίες, τα καύσιμα, το καπνεμπόριο, τις διάφορες βιοτεχνίες, μαγαζιά λιανεμπορίου, ελεύθερους επαγγελματίες, φαρμακεία, τρόφιμα και ποτέ, ράπτες κτλ. Τα αντικείμενα της έκθεσης ήταν από μετοχές και επαγγελματικές κάρτες μέχρι τιμολόγια, σημειωματάρια, ετικέτες, φωτογραφίες, διαφημίσεις κα. Γενικά οτιδήποτε δήλωνε την παρουσία μίας επαγγελματικής δραστηριότητας. Κατά τον Μεσοπόλεμο η Εβραϊκή Κοινότητα ήταν ακόμη πολυάριθμη και ιδιαίτερα δραστήρια στο εμπόριο και στην επιχειρηματικότητα και η έκθεση φαντάζομαι σκοπό είχε να δώσει κάποια στοιχεία αυτής της παρουσίας.

Στη Vivlioniki είχαμε δει παλαιότερα τον εξαιρετικό Οδηγό Πόλης του «Γαβ-Γαβ» από το 1933. Όποιος κάτσει να ξεφυλλίσει αυτόν τον οδηγό θα καταλάβει ακριβώς αυτό που είπαμε νωρίτερα για την έντονη παρουσία των Εβραίων Θεσσαλονικέων στη ζωή της πόλης. Και να φανταστεί κανείς ότι στον κατάλογο υπάρχουν τεκμήρια μόνο συγκεκριμένων και λίγων επιχειρήσεων, οι δεκάδες χιλιάδες εργάτες στο λιμάνι και στις καπναποθήκες ή οι χαμάληδες και οι μικροέμποροι δεν αναφέρονται εδώ. Υπάρχει επίσης και ένας άλλος οδηγός, γαλλικός, «Le Guide Sam» λεγόταν, εγώ έχω αυτόν του 1927, αλλά υπάρχουν και άλλοι, ο οποίος είχε ξεχωριστό λήμμα για τους Εβραίους της Ελλάδας και στον οποίο αναφέρονταν τα ονόματα και οι επιχειρήσεις εκατοντάδων Εβραίων Θεσσαλονικέων.

Προσωπικά βρήκα τον κατάλογο ενδιαφέρον, αν και σίγουρα θα ήταν καλύτερα αν είχα δει και την έκθεση. Νομίζω ότι μετά τη Θεσσαλονίκη πρέπει να παρουσιάστηκε και στην Αθήνα, αλλά δεν είμαι απόλυτα σίγουρος για αυτό. Μπορείτε να τον βρείτε στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, αλλά αν προτιμάτε υπάρχει και σε ψηφιοποιημένη μορφή.

Μία έκθεση για τη ζωή και τη δράση των Εβραίων Θεσσαλονικέων, γραμμένη στα μέσα της Κατοχής

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Έκθεση για την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης 1870-1940

Συγγραφέας: Daud Levy

Έκδοση: Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης (2018)

ISBN: 978-618-82067-3-1

Τιμή: Περίπου €15

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Στην προηγούμενη ανάρτηση είχαμε δει έναν κατάλογο με μία έκθεση βασισμένη σε αρχειακό υλικό της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. Σε αυτήν την ανάρτηση θα ασχοληθούμε με μία έκθεση που είχε συνταχτεί κατά την περίοδο της Κατοχής από τον Daud (Δαυίδ ή Δαούτ ή Νταούτ) Levy, λόγια προσωπικότητα των Εβραίων Θεσσαλονικέων, που για άλλο σκοπό παραγγέλθηκε και τελικά κατέληξε να έχει εντελώς άσχετο περιεχόμενο. Παραμένει όμως ένα σημαντικό κείμενο, τόσο για την ύλη του, όσο και για το χρονικό διάστημα στο οποίο συντάχτηκε.

Η έκδοση είναι απλή και λιτή. Ευανάγνωστο κείμενο σε τρεις γλώσσες (ελληνικά, γερμανικά και λαντίνο με λατινικούς χαρακτήρες). Το βιβλίο είχε κυκλοφορήσει στα πλαίσια μίας έκθεσης που είχε διοργανώσει το Γερμανικό Ινστιτούτο «Goethe» με τίτλο «Διαιρεμένες Μνήμες», σύμφωνα με τον πρόλογο του Δαβίδ Σαλτιέλ, Προέδρου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, αλλά ενώ η έκθεση ήταν από το Δεκέμβριο του 2016 έως τον Απρίλιο του 2017, το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2018, σύμφωνα τουλάχιστον με τα στοιχεία της Εθνικής Βιβλιοθήκης Ελλάδας. Δυστυχώς στο βιβλίο δεν αναγράφεται το έτος κυκλοφορίας του έργου.

Πριν την παρουσίαση της έκθεσης του Levy υπάρχει ένα κείμενο του Ευάγγελου Χεκίμογλου σχετικό με τον συγγραφέα και την έκθεσή του. Ο Daud Levy ήταν γιος του πολύ γνωστού Σααντί Λεβή, δημοσιογράφου και εκδότη, από τους πιο πρωτοπόρους στον τομέα του. Υπάρχει μάλιστα και δρόμος στην πόλη μας με το όνομά του, στο ύψος της Καλλιδοπούλου, λίγο πιο πάνω από την Βασιλίσσης Όλγας. Ο γιος του ο Daud εργάστηκε και ως δημοσιογράφος και ως κρατικός υπάλληλος (επί Οθωμανικής Θεσσαλονίκης) και ως Κοινοτικός υπάλληλος, κατέβηκε μάλιστα και υποψήφιος βουλευτής με το κόμμα του Ιωάννη Μεταξά. Στο κείμενο του Χεκίμογλου υπάρχουν αρκετές λεπτομέρειες για την οικογένεια και την περιουσία των Levy (αλλού το όνομα γράφεται Halevy, στο εξώφυλλο πάντως είναι Levy) και ένας χρήσιμος σχολιασμός της έκθεσης, που αποτελεί και το αντικείμενο του βιβλίου.

Τι είναι όμως αυτή η έκθεση; Κατά τη διάρκεια της θητείας του Σαμπετάι Σαλτιέλ ως διορισμένου Προέδρου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, ανατέθηκε στον Λεβή η δημιουργία μίας έκθεσης σχετικά με τέσσερις Εβραϊκούς συνοικισμούς της Θεσσαλονίκης, οι οποίοι ανήκαν στην Κοινότητα, του 151, του Βαρώνου Χιρς, του συνοικισμού Καραγάτσια και της Καλαμαριάς (φαντάζομαι εννοεί τον συνοικισμό Κάμπελ). Η εντολή για την έκθεση δόθηκε στις 23 Δεκεμβρίου του 1941 και ολοκληρώθηκε κάποιους μήνες αργότερα, τον Ιούνιο του 1942. Το περίεργο στην υπόθεση είναι ότι ούτε στο Πρώτο μέρος της έκθεσης (το οποίο είχε βρεθεί από τον Δαβίδ Μπενβενίστε κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’70), ούτε στο Δεύτερο μέρος αυτής ο Λεβή αναφέρεται σε αυτούς τους συνοικισμούς, αλλά προτιμά να κάνει μία εκτενή περιγραφή της ζωής των Εβραίων Θεσσαλονικέων από το 1870 περίπου έως το 1940. Η έκθεση αυτή μαζί με πολλά άλλα αρχεία της Κοινότητας είχε χαθεί για χρόνια μέχρι που επιστράφηκε στην Κοινότητα. Όπως είπαμε το πρώτο μέρος το ανακάλυψε ο παλιός Πρόεδρος της Κοινότητας, Δαβίδ Μπενβενίστε, το μετέφρασε από τα λαντίνο στα ελληνικά και το μοίρασε σε μέλη της Κοινότητας. Το δεύτερο μέρος της έκθεσης μεταφράστηκε για το βιβλίο μας από τον Τζέκι Μπενμαγιόρ. Ο Μπενμαγιόρ επιμελήθηκε και διόρθωσε και το Πρώτο μέρος της έκθεσης. Μέρος αυτής της έκθεσης είχε κυκλοφορήσει στον τόμο «Η Θεσσαλονίκη μετά το 1912» με την υπογραφή του Αλμπέρτου Ναρ.

Είδαμε λοιπόν ότι η έκθεση αυτή έχει δύο μέρη, τα οποία έχουν το εξής περιεχόμενο:

• Το Πρώτο Μέρος χωρίζεται σε 6 κεφάλαια. Στο πρώτο γίνεται λόγος για σπουδαίους αρχιραββίνους που υπήρξαν θρησκευτικοί ηγέτες της Εβραϊκής Κοινότητας από το 1870 και έπειτα. Στο δεύτερο γίνεται αναφορά στον τρόπο λειτουργίας της Κοινότητας, τα σχολεία, τα έσοδα, την περιουσία, την οργάνωση των διαφόρων θεσμών κτλ. Το τρίτο κεφάλαιο μιλάει για κάποιες σπουδαίες μορφές Εβραίων Θεσσαλονικέων όπως ο Μωύς Αλλατίνι, ο Εμμανουέλ Σαλέμ, ο Σαούλ Μοδιάνο, ο Μωύς Μισραχή, ο Μωύς Μορπούργο, αλλά ο τίτλος του κεφαλαίου είναι εντελώς άσχετος με το κείμενο. Το τέταρτο κεφάλαιο μιλάει για το «Συμβούλιο Γκασμί», ένα όργανο της Κοινότητας, το οποίο ασχολήθηκε με την πληρωμή του χρέους της Κοινότητας προς το Κράτος. Το πέμπτο κεφάλαιο δίνει στοιχεία για τα έσοδα της Κοινότητας και πληροφορίες για την περιουσία αυτής. Το έκτο και τελευταίο κεφάλαιο μιλάει για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Κοινότητα στις πληρωμές των οφειλών της. Από αυτό το κομμάτι ξεχωρίζει κάποιος τη φράση «Όταν τα πράγματα θα επανέλθουν στον κανονικό ρυθμό τους». Για τον Daud Levy και για πάνω από το 95% της Κοινότητας τα πράγματα δεν θα επανέρχονταν ποτέ στον παλιό, κανονικό ρυθμό.
• Το Δεύτερο Μέρος είναι μία περιγραφή της ζωής των Εβραίων Θεσσαλονικέων όπως τη θυμάται ο συγγραφέας από το 1870 έως το 1940.

Όπως σημειώνει και ο Χεκίμογλου, ο Levy δεν κάνει μια έρευνα ή μελέτη, αλλά περισσότερο μία έκθεση ιδεών, μια καταγραφή αναμνήσεων με τη βοήθεια κάποιων αρχείων. Ο Χεκίμογλου δίνει τη δική του ερμηνεία στο γιατί γράφτηκε αυτή η έκθεση, σε ποιους απευθυνόταν και γιατί επιλέχτηκε ο Daud Levy να τη συντάξει. Προσωπικά, χωρίς να είμαι ιστορικός και μόνο από την ανάγνωση του κειμένου, πιστεύω πως ο Levy σημείωσε σε ένα χαρτί τις μνήμες του, με ωραία γραφή καθώς κάποτε ήταν και δημοσιογράφος και την παρέδωσε. Δεν έχει πάντως την εικόνα ενός επιστημονικού κειμένου, όπως για παράδειγμα θα το έγραφε ο Νεχαμά. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν έχει αξία για το υλικό που δίδεται, όσο και για το γεγονός ότι υπήρξε το τελευταίο επίσημο έγγραφο γραμμένο σε λαντίνο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης.

Προσωπικά βρήκα το βιβλίο αρκετά ενδιαφέρον. Αν κάποιος θελήσει να μάθει πράγματα για την Εβραϊκή Κοινότητα από τα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής Θεσσαλονίκης έως το Ολοκαύτωμα, υπάρχουν πολλά άλλα βιβλία με καλύτερη τεκμηρίωση και περισσότερες λεπτομέρειες. Η έκθεση του Levy μοιάζει με το αντίο ενός κόσμου που χάθηκε κατά τη διάρκεια της Κατοχής στα στρατόπεδα εξόντωσης. Ο Levy ηλικιακά συμβάδιζε με την εποχή που περιγράφει, έζησε σε αυτήν την περίοδο, γνώριζε στοιχεία για τη ζωή των Εβραίων Θεσσαλονικέων και τη δράση της Κοινότητας και έφυγε όπως πολλοί άλλοι συμπολίτες μας στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς. Το βιβλίο πωλείται μόνο στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Αρχειακό υλικό της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης πριν το Ολοκαύτωμα

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Με δικά τους λόγια – Ματιές στην Εβραϊκή ζωή στη Θεσσαλονίκη πριν από το Ολοκαύτωμα

Συγγραφέας: Devin Naar

Έκδοση: Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης (2006)

ISBN: –

Τιμή: Περίπου €5

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Με τον κατάλογο μίας έκθεσης που είχε πραγματοποιηθεί από τον Ιούνιο έως τον Οκτώβριο του 2006 στο Εβραϊκό Μουσείου Θεσσαλονίκης θα ασχοληθούμε σε αυτήν την ανάρτηση. Ο τίτλος του καταλόγου ήταν και αυτός της έκθεσης. Το ενδιαφέρον αυτής της έκθεσης έχει να κάνει με το ότι βασίστηκε σε κομμάτι του αρχείου της Ισραηλιτικής Κοινότητας, του οποίου το μεγαλύτερο μέρος είχε πέσει θύμα της Μεγάλης Πυρκαγιάς του 1917 και της Κατοχής.

Η έκδοση είναι όμορφη. Το κείμενο είναι σε ελληνικά και αγγλικά. Καλή ποιότητα χαρτιού, σωστά ταξινομημένο υλικό, για τη χρήση του ως κατάλογος έκθεσης νομίζω ότι κάνει πολύ καλά τη δουλειά του. Την εισαγωγή υπογράφει ο Πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας, Δαβίδ Σαλτιέλ. Στο τέλος υπάρχουν κάποιες προτάσεις βιβλίων για περισσότερες πληροφορίες.

Τον συγγραφέα Devin Naar τον είχαμε δει στη Vivlioniki μέσα από ένα βιβλίο που είχε γράψει πριν λίγο καιρό και το οποίο είχε κυκλοφορήσει στην πολύ ενδιαφέρουσα σειρά των εκδόσεων Αλεξάνδρεια με θέματα Εβραϊκής Ιστορίας το 2018. Σε εκείνο το βιβλίο ο Naar περιέγραφε τις μεταβολές που επήλθαν στην Εβραϊκή Κοινότητα της πόλης μας κατά το πέρασμα από την Θεσσαλονίκη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο σύγχρονο Ελληνικό Κράτος. Κάποια στοιχεία αυτών των μεταβολών εμπεριέχονται και στο υλικό του σημερινού καταλόγου.

Ο υπότιτλος του καταλόγου είναι «Ματιές στην Εβραϊκή ζωή στη Θεσσαλονίκη πριν από το Ολοκαύτωμα». Η Κοινότητα ως όργανο μπορεί να ιδρύθηκε στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, αλλά η Εβραϊκή παρουσία στην πόλη ξεπερνάει τις δύο χιλιετίες και κάποιοι ισχυρίζονται ότι είναι συνομήλικη της Θεσσαλονίκης. Το αρχειακό υλικό πάντως κινείται χρονικά από τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν ακόμη η Θεσσαλονίκη αποτελούσε κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και φτάνει έως το τέλος της Κατοχής. Αν σκεφτεί κάποιος ότι για αρκετά χρόνια οι Εβραίοι Θεσσαλονικείς αποτελούσαν μέχρι και παραπάνω από τον μισό πληθυσμό της πόλης, ευνόητο είναι ότι το αρχείο αυτό θα πρέπει να ήταν τεράστιο. Δυστυχώς ένα πολύ μεγάλο μέρος του καταστράφηκε κατά τη Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917, ενώ από ό,τι απέμεινε, κάποιο καταστράφηκε από τους Γερμανούς κατά τη διάρκεια της Κατοχής και το υπόλοιπο μεταφέρθηκε στη Γερμανία. Από αυτό τώρα το κομμάτι, ένα μεγάλο μέρος το πήραν οι Σοβιετικοί και το πήγαν στη Ρωσία (ως λάφυρο;), ένα άλλο βρίσκεται σε μουσεία και ερευνητικά κέντρα στης ΗΠΑ και το Ισραήλ και ένα πολύ μικρό μόνο μέρος επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη. Αλλά και από αυτό το κομμάτι λίγα είναι αυτά που έχουν μελετηθεί σε βάθος.

Πριν την παρουσίαση του κυρίως θέματος του καταλόγου, υπάρχει ένας πίνακας αντιστοιχίας των διαφόρων τύπων του Εβραϊκού αλφάβητου και τα αντίστοιχα γράμματα του ελληνικού και λατινικού αλφαβήτου. Στο Ισραήλ σήμερα ως επίσημο αλφάβητο χρησιμοποιείται αυτό των Ασκενάζι. Στη Θεσσαλονίκη, όπου κυριαρχούσαν οι Σεφαραδίτες, χρησιμοποιήθηκε αρχικά ο τύπος Ρασί και η γραφή Solitreo, που είναι ο καλλιγραφικός τύπος της Ρασί με κάποιες διαφορές όμως. Υπάρχουν κάποιες μικρές διαφορές μεταξύ αυτών των τύπων αλφαβήτων. Στον 20ο αιώνα θα δούμε την εμφάνιση λατινικών στοιχείων στη γραφή της λαντίνο. Κάποιος με περισσότερες γνώσεις για το πλήθος των Εβραϊκών αλφάβητων ίσως μπορεί να σας δώσει περισσότερες πληροφορίες και διευκρινήσεις.

Όταν μιλάμε για αρχείο της Εβραϊκής Κοινότητας εννοούμε τα έγγραφα που έχουν εκδοθεί από την Κοινότητα ή φορείς που έχουν άμεση σχέση με αυτήν, όπως σχολεία, φιλανθρωπικά ιδρύματα, ιδρύματα υγειονομικού περιεχομένου, γηροκομεία κτλ. Τα ντοκουμέντα αυτά αποτελούν αποδείξεις μιας καθημερινής λειτουργίας ενός ολοζώντανου οργανισμού, με καλές και κακές στιγμές. Οι γάμοι και τα διαζύγια, τα πιστοποιητικά, τα σχολεία, οι γιορτές και πολλά άλλα στοιχεία της καθημερινότητας παρουσιάζονται στον κατάλογο συνοδευόμενα από σχολιασμό. Ο κατάλογος είναι χωρισμένος σε 10 ενότητες και φαντάζομαι ότι ακολουθεί την ταξινόμηση του υλικού που υπήρχε στην έκθεση. Η πρώτη ενότητα έχει τίτλο «Οθωμανική Selanik (Θεσσαλονίκη) και περιέχει τρία αρχεία λίγο πριν και λίγο μετά το 1912. Η δεύτερη ενότητα έχει τίτλο «Η Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917» με δύο απογραφές των μελών της Κοινότητας, αναγκαίες καθώς η Πυρκαγιά κατέστρεψε μεγάλο μέρος των αρχείων. Η τρίτη ενότητα έχει τίτλο «Μετά την Πυρκαγιά: Ανοικοδόμηση, μετεγκατάσταση και μετανάστευση» και φιλοξενεί τρία έγγραφα. Η τέταρτη ενότητα έχει τίτλο «Ανασύσταση και τήρηση των αρχείων» και έχει θέμα την τεράστια προσπάθεια που έγινε για να δημιουργηθούν εκ νέου τα διάφορα πιστοποιητικά πάσης φύσεως που χρειάζονταν τα μέλη της Εβραϊκής Κοινότητας (γέννησης, γάμου, θανάτων κτλ). Η πέμπτη ενότητα έχει τίτλο «Εβραϊκά φιλανθρωπικά ιδρύματα» με αρχεία που φανερώνουν τη δράση και τη λειτουργία κάποιων από τα πολλά φιλανθρωπικά ιδρύματα που είχε ιδρύσει και βοηθούσε η Κοινότητα. Θα σταθώ σε δύο αρχεία του Ματανόθ Λαεβιονίμ (Matanoth Laevionim), του μόνου ιδρύματος που συνέχισε τη λειτουργία του κατά την Κατοχή, στα οποία το ίδρυμα ζητά την στήριξη της Κοινότητας σε δύο Εβραίους Θεσσαλονικείς οι οποίοι είχαν επιστρέψει από τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας που είχαν σταλεί το 1942, μετά το Μαύρο Σάββατο της πόλης στις 11 Ιουλίου του ίδιου έτους. Η έκτη ενότητα έχει τίτλο «Εβραϊκά σχολεία στη Θεσσαλονίκη» και βλέπουμε έγγραφα σχετιζόμενα με τη λειτουργία εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Κοινότητας. Η έβδομη ενότητα έχει τίτλο «Το Εβραϊκό Νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης» με αρχειακό υλικό που σχετίζεται με τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η Κοινότητα στο να το κρατήσει και να μην καταστραφεί. Θα σταθώ σε ένα αρχείο που έχει να κάνει με μία αίτηση του Μίκαελ Μόλχο το 1943, έναν μήνα πριν αρχίσουν οι εκτοπισμοί των Εβραίων Θεσσαλονικέων για το Άουσβιτς, για ένα βιβλίο στα πλαίσια της έρευνας που έκανε για σπουδαίους τάφους στο αχανές Εβραϊκό Νεκροταφείο. Μέρος αυτής της έρευνας μπορεί να βρει ο αναγνώστης στο βιβλίο «In Memoriam» του Μόλχο. Η όγδοη ενότητα έχει τίτλο «Η Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων και της Παλαιστίνης» και τα αρχεία φανερώνουν τις κινήσεις που είχαν γίνει κατά το Μεσοπόλεμο για μετανάστευση στην Παλαιστίνη και για αγορά γης εκεί πέρα. Η ένατη ενότητα έχει τίτλο «Συμμετοχή των Εβραίων στον Ελληνικό δημόσιο βίο» και τα έγγραφα εδώ δείχνουν τις προσπάθειες συνεργασίας του Ελληνικού Κράτους με την Κοινότητα. Από εδώ θα ξεχωρίσω το έγγραφο που αναφέρεται στη συμμετοχή της Κοινότητας κατά τον πόλεμο με την Ιταλία, όπου πέρα από τα άτομα που υπηρέτησαν στον στρατό (κοντά στις 13000 άνδρες), η Κοινότητα προέβη και σε δωρεές για τους τραυματίες. Τέλος η δέκατη ενότητα έχει τίτλο «Η Εβραϊκή Κοινότητα σε μεταβατικό στάδιο» και εδώ περιέχεται το πιο σημαντικό, για μένα, αρχείο της έκθεσης, τα πρακτικά της πρώτης συνεδρίασης της Κοινότητας μετά το πέρας του πολέμου στην Ελλάδα, με ημερομηνία 6 Δεκεμβρίου 1944. Με πάνω από το 95% των Εβραίων Θεσσαλονικέων να έχουν χαθεί και με πάρα πολλούς να βρίσκονται ακόμη στα στρατόπεδα εξόντωσης χωρίς κανείς να γνωρίζει λεπτομέρειες για το αν ζούνε ή όχι, με τις περιουσίες τους χαμένες και λεηλατημένες, οι λίγοι επιζώντες που βρίσκονται στην πόλη, παρά τις ανοιχτές πληγές τους, προσπαθούν να ξαναστήσουν τις ζωές τις δικές τους και της Κοινότητας. Πρώτος πρόεδρος εκείνης της διοίκησης εκλέγεται ο Haim Saltiel.

Προσωπικά ο οδηγός αυτός μου άρεσε. Καταφέρνει να μεταφέρει τον αναγνώστη που δεν πήγε στην Έκθεση στο κλίμα και στο περιεχόμενο αυτής. Το κείμενο διαβάζεται πολύ εύκολα και προσφέρει σημαντικό υλικό τόσο στον απλό αναγνώστη, όσο και στον ερευνητή. Ο οδηγός διατίθεται, από όσο γνωρίζω, μόνο στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, οπότε είναι μια καλή ευκαιρία να το επισκεφτείτε μετά τη δημιουργία και της νέας πτέρυγας.

Μία σύντομη παρουσίαση του παρελθόντος και του παρόντος της Εβραϊκής Κοινότητας Θεσσαλονίκης από το 1978

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Στοιχεία ιστορίας της Ισραηλιτικής Κοινότητος Θεσσαλονίκης

Συγγραφέας: Άγνωστος

Έκδοση: Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης (1978)

ISBN: –

Τιμή: –

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Το αντικείμενο αυτής της ανάρτησης είναι ένα μικρό βιβλιαράκι, «τομίδιο» όπως αναφέρεται στον πρόλογό του, το οποίο είχε κυκλοφορήσει από την Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης το 1978 με σκοπό να παρουσιάσει εν συντομία διάφορα στοιχεία για το παρελθόν και το παρόν της Κοινότητας. Αν και μικρό σε μέγεθος, έχει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς παρουσιάζει ως έναν βαθμό την εικόνα της Κοινότητας την εποχή που κυκλοφόρησε.

Η έκδοση είναι υπερβολικά απλή. Γραμμένο σε ελληνικά και γαλλικά, ο οδηγός αυτός δεν έχει εικόνες και φωτογραφίες, μόνο ένα κείμενο το οποίο αντικειμενικά νομίζω είναι πολύ δύσκολο να διαβαστεί λόγω των μικρών χαρακτήρων που χρησιμοποιήθηκαν, προσωπικά το διάβασα με τη βοήθεια μεγεθυντικού φακού. Δεν υπάρχουν πληροφορίες σχετικά με τον συγγραφέα του έργου.

Στον πρόλογο του βιβλίου αναφέρεται σε ποιους απευθύνεται το κείμενο. Κυρίως τουρίστες και περισσότερο ομόθρησκοι των Εβραίων Θεσσαλονικέων, οι οποίοι θα θέλουν να μάθουν κάποια πράγματα για το παρελθόν και το παρόν αυτής της σπουδαίας Κοινότητας. Βέβαια το 1978 ίσως θα ήταν καλύτερα να υπάρχει κείμενο στα αγγλικά, στα εβραϊκά ή και στα λαντίνο ακόμη, αλλά οι υπεύθυνοι της έκδοσης προτίμησαν τα γαλλικά για δεύτερη γλώσσα. Πάντως παρά τα όσα λέει ο πρόλογος, πιστεύω ότι το βιβλιαράκι αυτό απευθύνονταν και στους υπόλοιπους Θεσσαλονικείς, οι οποίοι θα ήθελαν να αποκτήσουν μια εικόνα του Εβραϊκού παρελθόντος και παρόντος στην πόλη μας. Άλλωστε χρονικά βρισκόμαστε σε μία περίοδο που ελάχιστα πράγματα γράφονται για τους Εβραίους Θεσσαλονικείς, τόσο για την ιστορία τους, όσο και για το Ολοκαύτωμα της πόλης. Κάπως δειλά η Κοινότητα έκανε κάποια βήματα ώστε να παρουσιάσει στον κόσμο τη διαδρομή της.

Μετά από μια πάρα πολύ σύντομη ιστορική αναφορά, στο κείμενο δίνονται πληροφορίες για τη δομή της Ισραηλίτικης Κοινότητας, τόσο πριν το Ολοκαύτωμα, όσο και κατά την εποχή που κυκλοφόρησε το βιβλίο, με αναφορές στην Κοινοτική Διοίκηση και τη θρησκευτική ηγεσία. Στη συνέχεια γίνεται λόγος διάφορα ιδρύματα που λειτουργούσαν μέσα από την Κοινότητα, εκπαιδευτικά, φιλανθρωπικά και υγειονομικά. Ακολουθούν κάποιες σύντομες αναφορές στον Εβραϊκό τύπο και διάφορες πολιτισμικές δράσεις και έπειτα έχουμε ίσως το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου, με κείμενα για την προσπάθεια να σταθεί πάλι η Κοινότητα στα πόδια της μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Δίνονται στοιχεία μέχρι και για τον προϋπολογισμό της Κοινότητας.

Όπως σημείωσα στην αρχή, το βιβλίο αυτό έχει περισσότερη αξία για το γεγονός ότι περιγράφει την εικόνα της Κοινότητας την εποχή που κυκλοφόρησε. Μοιραία γίνεται σύγκριση με την κατάσταση πριν το Ολοκαύτωμα και ο αναγνώστης θα διαβάσει για τις τεράστιες προσπάθειες ανασύνταξης που έγιναν μεταπολεμικά. Σε σχέση με τα όσα μάθαμε τα τελευταία χρόνια από τη νέα γενιά ερευνητών και ιστορικών, θα έλεγα ότι διακρίνει κάποιος μια προσπάθεια να μην έρθει σε σύγκρουση η Κοινότητα με διάφορους φορείς. Π.χ. για το χαμό του Εβραϊκού Νεκροταφείου δεν αναφέρεται ότι η Ελληνική Διοίκηση ήταν αυτή που επέμενε για την καταστροφή του, για τις περιουσίες όσων σώθηκαν λέει ότι αρχικά επεστράφησαν εύκολα κτλ. Το 1978 φαντάζομαι το θέμα των Εβραίων Θεσσαλονικέων δεν μπορούσε να τεθεί στις σωστές βάσεις για διάφορους λόγους και χρειάστηκε να περάσουν άλλα 30 τουλάχιστον χρόνια για να μιλήσουμε με ειλικρίνεια για αυτό.

Προσωπικά βρήκα το βιβλίο ενδιαφέρον. Σίγουρα στην αγορά μπορεί να βρει κάποιος πολλά έργα με περισσότερες λεπτομέρειες, φωτογραφικό υλικό και βαθύτερη έρευνα. Δεν ξέρω αν πριν από αυτό το φυλλάδιο είχε κυκλοφορήσει η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης και κάποιο άλλο αντίστοιχο έργο. Είναι πάντως στα μάτια μου μια πρώτη κίνηση να ακουστεί, και σίγουρα όχι μόνο σε τουρίστες. Από αυτήν την άποψη το φυλλάδιο αυτό έχει αξία.

Ένα ενημερωτικό φυλλάδιο της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης για την ιστορία των Εβραίων Θεσσαλονικέων

• 

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης- Jewish Community of Thessaloniki

Συγγραφέας: Αλμπέρτος Ναρ

Έκδοση: Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης (1998)

ISBN: –

Τιμή: –

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν κυκλοφορήσει αρκετά βιβλία σχετικά με την πορεία των Εβραίων Θεσσαλονικέων στο χρόνο και τον ρόλο που αυτοί έπαιξαν στη διαμόρφωση της ιστορίας της Θεσσαλονίκης. Στη σημερινή ανάρτηση θα δούμε μία σύντομη περιγραφή αυτής της πορείας, από την πρώτη εγκατάσταση Εβραίων στην πόλη κατά την περίοδο της αρχαιότητας έως σήμερα.

Η έκδοση είναι απλή χωρίς τίποτα το ιδιαίτερο. Υπάρχουν κάποιες φωτογραφίες να συνοδεύουν το κείμενο. Δίγλωσση έκδοση (ελληνικά-αγγλικά). Για τον σκοπό που βγήκε το βιβλίο είναι μια αξιοπρεπής δουλειά.

Το βιβλίο ξεκινάει με μια ιστορική αναδρομή στην παρουσία των Εβραίων Θεσσαλονικέων, την έναρξη της οποίας τοποθετεί κάπου στο 140 π.Χ., αν και υπάρχουν πολλοί που υποστηρίζουν ότι υπήρχαν Εβραίοι εγκατεστημένοι στην περιοχή από πολύ παλαιότερα και κάποιοι από αυτούς ανήκαν στους πρώτους κατοίκους της πόλης κατά την περίοδο της δημιουργίας της από τον Κάσσανδρο. Με ένα κείμενο απλό και περιεκτικό ο αναγνώστης θα διαβάσει πράγματα για τη δραστηριότητα των Ρωμανιωτών, για την άφιξη των πρώτων Ασκεναζίμ στα μέσα του 14ου αιώνα, για τους Σεφαραδίμ που έδωσαν ξανά ζωή στην κατεστραμμένη Θεσσαλονίκη μετά την άλωση από τους Οθωμανούς το 1430, για τον χρυσό 16ο αιώνα της πόλης, για τη δημιουργικότητα και την άνθηση της Εβραϊκής Κοινότητας από τα μέσα του 19ου αιώνα έως το Ολοκαύτωμα της Θεσσαλονίκης και το μοιραίο 1943. Καθώς ο Ναρ είναι περιορισμένος από την έκταση που πρέπει να έχει ένα τέτοιο φυλλάδιο, θεωρώ ότι στις λίγες αυτές σελίδες δίνονται όσα στοιχεία χρειάζεται κάποιος που δεν έχει ιδιαίτερες γνώσεις πάνω στην Εβραϊκή παρουσία στη Θεσσαλονίκη. Μετά το παρελθόν, ακολουθούν κάποια κείμενα για τη σημερινή παρουσία των Εβραίων Θεσσαλονικέων, την οργάνωση της κοινότητας, κάποιες δομές που υπάρχουν, γίνεται λόγος για τις 3 συναγωγές που λειτουργούν σήμερα (η πιο γνωστή είναι των Μοναστηριωτών, υπάρχει άλλη μία στο γηροκομείο «Σαούλ Μοδιάνο» και μία στη Βασιλέως Ηρακλείου, απέναντι από την αγορά Μοδιάνο. Δεν γνώριζα προσωπικά για τον «Οίκο της Ελλάδας» που βρίσκεται στο Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, μία πτέρυγα που δημιούργησε η Κοινότητα. Υπάρχουν επίσης κάποια λίγα στοιχεία για σύγχρονα Εβραϊκά μνημεία (πολύ λίγα σε σχέση με τα συνολικά) και κάποια στοιχεία επικοινωνίας. Ενδιαφέρον έχει το κομμάτι με τίτλο «Γνωρίζετε ότι…» με αναφορές σε 17 γεγονότα, τα οποία πολλοί μπορεί να μην γνωρίζουν.

Οφείλω να πω ότι κυρίως ενδιαφέρθηκα για το φυλλάδιο καθώς γράφτηκε από τον Αλμπέρτο Ναρ, έναν από τους σπουδαίους Θεσσαλονικείς μελετητές και συγγραφείς, με έργο τόσο στο χώρο της έρευνας, όσο και στην πεζογραφία. Αλλά και μέσα σε αυτό το μικρό οδηγό μπόρεσα και διάβασα πράγματα που δεν γνώριζα.

Προσωπικά το βιβλιαράκι αυτό μου άρεσε. Δεν γνωρίζω αν υπάρχει κάποια αντίστοιχη πιο σύγχρονη έκδοση. Φαντάζομαι πως αν υπάρχει θα βρίσκεται ίσως στο Εβραϊκό Μουσείο της πόλης μας και το βρήκα ιδανικό για κάποιον που τώρα θέλει να ξεκινήσει να μαθαίνει πράγματα για την παρουσία και το έργο των Εβραίων Θεσσαλονικέων. Είναι και ένα κείμενο του Αλμπέρτου Ναρ, οπότε η αξία του γίνεται περισσότερο σημαντική.