Η δράση του Τάγματος του Δάγκουλα στην Κατοχική Θεσσαλονίκη

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Δάγκουλας, ο «δράκος» της Θεσσαλονίκης

Συγγραφέας: Ανδρέας Βενιανάκης

Έκδοση: Επίκεντρο (2016)

ISBN: 978-960-458-673-8

Τιμή: Περίπου €18

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Κατά την περίοδο της Κατοχής στη Θεσσαλονίκη (1941-1944) διαδραματίστηκαν μερικές από τις χειρότερες σελίδες στην ιστορία της πόλης. Με δεδομένο ότι η χειρότερη ήταν το Ολοκαύτωμα των Εβραίων Θεσσαλονικέων, την αμέσως επόμενη θέση καταλαμβάνει η δράση των εν Θεσσαλονίκη Ταγμάτων Ασφαλείας. Και από αυτά με διαφορά νομίζω το πιο εφιαλτικό για τους Θεσσαλονικείς ήταν αυτό του Αντώνη Δάγκουλα. Το βιβλίο της σημερινής ανάρτησης εξετάζει τη δράση των «Δαγκουλαίων», η οποία σκόρπιζε τρόμο και πτώματα από όπου περνούσε.

Η έκδοση είναι απλή και όμορφη. Χρησιμοποιήθηκε χαρτί Chamois των 80gr. Στο εξώφυλλο υπάρχει φωτογραφία του Δάγκουλα σε νεαρή ηλικία. Προσωπικά δεν μου άρεσε το χρώμα του εξώφυλλου, αλλά αυτό έχει να κάνει με τα γούστα του καθενός. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν οι πηγές, βιβλιογραφία, ευρετήριο όρων και ονομάτων, φωτογραφικό υλικό. Κάνει ιδιαίτερα θετική εντύπωση το πλήθος των πηγών, που ερεύνησε ο συγγραφέας.

Το βιβλίο προλογίζουν ο Στράτος Δορδανάς και Βάιος Καλογρηάς. Τον Δορδανά τον γνωρίσαμε στη Vivlioniki μέσα από το συγκλονιστικό του έργο «Έλληνες εναντίον Ελλήνων«, το οποίο παρουσίασε μέσα από πρωτογενή έρευνα τη δράση των Ταγμάτων Ασφαλείας στη Θεσσαλονίκη. Ο Βενιανάκης συνέχισε την έρευνα αυτή εμβαθύνοντας στη δράση του Τάγματος του Δάγκουλα, το οποίο από τις αρχές του 1944 έως τα μέσα του Οκτώβρη του ίδιου έτους αιματοκύλισε τη Θεσσαλονίκη. Και ο Βενιανάκης στήριξε μεγάλο μέρος της μελέτης του σε αρχεία του Ειδικού Δικαστηρίου Δωσιλόγων Θεσσαλονίκης, ενώ εξετάσθηκαν επίσης αρχεία πολλών άλλων φορέων, από το Δήμο Θεσσαλονίκης έως ληξιαρχεία, νεκροταφεία και υπηρεσίες του Στρατού. Ο συγγραφέας έψαξε να βρει συγγενείς τόσο των θυμάτων, όσο και των θυτών, ώστε να αποσπάσει αναμνήσεις ή άλλες προσωπικές μαρτυρίες, ενώ έχει γίνει έρευνα και σε εφημερίδες του καιρού, αλλά και μεταπολεμικές.

Το βιβλίο αποτελείται από 8 κεφάλαια, στα οποία περιγράφονται όχι μόνο οι κινήσεις και οι πράξεις των «Δαγκουλαίων», αλλά και το πώς φτάσαμε στη δημιουργία αυτού του Τάγματος και την κατάληξη, που είχε με το τέλος του πολέμου μεγάλο μέρος των ηγετών του:

• Το πρώτο κεφάλαιο έχει τίτλο «Από την ΕΕΕ στα Τάγματα Ασφαλείας» και είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για να καταλάβει ο αναγνώστης πως τα Τάγματα αυτά δεν δημιουργήθηκαν από το πουθενά, αλλά είχαν τις ρίζες τους στην περίοδο του Μεσοπολέμου, με έντονα τα σημάδια του Εθνικού Διχασμού. Έχει σημασία το γεγονός ότι τα Τάγματα Ασφαλείας στη Θεσσαλονίκη δεν ήταν υπό τον έλεγχο της Ελληνικής Κυβέρνησης, αλλά υπό τον έλεγχο των Γερμανικών δυνάμεων Κατοχής.
• Δεύτερο, τρίτο και τέταρτο κεφάλαιο έχουν πρωταγωνιστή τον Αντώνη Δάγκουλα, με στοιχεία για τη ζωή του από το 1907 και την Αρτάκη της Μικράς Ασίας, όπου γεννιέται, στην εγκατάσταση μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή στα Γρεβενά, από εκεί στη μετακίνησή του στη Θεσσαλονίκη και στο σχηματισμό του Τάγματος, του οποίου ήταν αρχηγός και ονομάστηκε «Εθνική Ελληνική Ασφάλεια Πόλεως Θεσσαλονίκης». Εξαιρετικά ενδιαφέρον κομμάτι του βιβλίου, περιγράφει και εξηγεί ως έναν βαθμό την προσωπικότητα αυτού του ανθρώπου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ ο Δάγκουλας ήταν από τους φανατικότερους αντικομμουνιστές, η σύζυγός του Καλλιόπη αναφέρεται ότι βοήθησε κατά τον Εμφύλιο τραυματίες του Δημοκρατικού Στρατού.
• Το πέμπτο κεφάλαιο έχει τίτλο «Το who is who των πρωτοπαλίκαρων του Δάγκουλα» και δίνει πολλές πληροφορίες για αυτούς, που στελέχωσαν την ομάδα του Δάγκουλα στα δύο αρχηγεία της οργάνωσης (ένα στον Βαρδάρη και ένα στην οδό Αθηνών, νυν Παπαναστασίου). Εδώ εντύπωση κάνει το πλήθος των πληροφοριών, που αποδεικνύει και το βάθος της έρευνας του συγγραφέα.
• Το έκτο κεφάλαιο με τίτλο «Σκοτάδι και τρομοκρατία» περιγράφει τη δράση της ομάδας, η οποία σε λιγότερο από έναν χρόνο έγινε ο φόβος και ο τρόμος της πόλης. Από την έρευνα βρέθηκαν επίσημα 334 ονόματα νεκρών από τη δράση του Τάγματος του Δάγκουλα, ενώ υπάρχουν πάρα πολλές ενδείξεις, που ανεβάζουν το νούμερο στους 400 νεκρούς ή και παραπάνω. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει λίστα με τους εκτελεσμένους, όπου αναγράφεται το όνομα, η ηλικία, η καταγωγή, ο τόπος κατοικίας, η ημερομηνία θανάτου και η πηγή.
• Συγκλονιστικό και το έβδομο κεφάλαιο με τίτλο «Μπλόκα και εκτελέσεις», όπου γίνεται αναφορά σε συγκεκριμένες δράσεις του Τάγματος του Δάγκουλα, με έμφαση σε μπλόκα συνοικιών. Πιο γνωστό είναι φυσικά το μπλόκο της Καλαμαριάς, που έγινε στις 13 Αυγούστου του 1944.
• Το όγδοο κεφάλαιο έχει τίτλο «Η τελευταία περίοδος αίματος» και περιγράφει τη δράση των «Δαγκουλαίων» τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 1944, όταν όλα έδειχναν πως η Κατοχή τελειώνει, ενώ γίνεται αναφορά και στο τι συνέβη σε πολλά από τα πρωτοκλασάτα μέλη της οργάνωσης. Τα όσα γράφονται σε αυτό το κομμάτι θα ξαφνιάσουν πολλούς.

Ο Βενιανάκης στη μελέτη του καταφέρνει να είναι αντικειμενικός, αποφεύγοντας φανατισμούς και σκοπιμότητες. Μιλάει με ονόματα και με στοιχεία, δίνοντας μια ζωντανή εικόνα μιας μαύρης περιόδου, για την οποία πολλά μπορεί να έχει ακούσει ο αναγνώστης, αλλά η λεπτομερής περιγραφή του συγγραφέα στο βιβλίο, νομίζω πρώτη φορά προσδίδει μια ολοκληρωμένη εικόνα της δράσης του Δάγκουλα, μακρυά από μύθους και φαντασιώσεις. Το γεγονός δε ότι μιλάει με ονόματα, τα οποία μπορεί να υπήρχαν πάντοτε, αλλά διασκορπισμένα σε τόσες πηγές και αρχεία δεν ήταν εύκολο να μελετηθούν, φανερώνει θάρρος γνώμης βασισμένο στην προσωπική του έρευνα.

Το κείμενο διαβάζεται ιδιαίτερα εύκολα, χωρίς να είναι απλοϊκό. Και αυτό για μένα είναι σημαντικότατο, καθώς το βιβλίο δεν απευθύνεται μόνο σε ιστορικούς, αλλά στο ευρύ κοινό. Τα εγκλήματα δε, που περιγράφονται, πολλά εξ αυτών, είναι τόσο ειδεχθή, που ο σημερινός αναγνώστης, που μπορεί να μην έχει ζήσει ούτε Κατοχή, αλλά ούτε και Χούντα (καλή ώρα σαν και μένα!) δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει το μέγεθος και την αισχρότητα αυτών. Τα μέλη του Τάγματος του Δάγκουλα σκότωναν χωρίς λόγο, χωρίς καν αφορμή, σκότωναν γιατί μπορούσαν, γιατί ήθελαν. Κύριος στόχος ήταν ο πλουτισμός, η εκδίκηση, το προσωπικό όφελος γενικά. Δεν θα κάνω λεπτομερείς αναφορές σε παραδείγματα, αφήνω τον αναγνώστη να τα βρει μόνος του.

Το μεγαλύτερο μέρος των «Δαγκουλαίων» ήταν άτομα, που επιθυμούσαν τον εύκολο πλουτισμό και δεν είχαν κανέναν ενδοιασμό να σκοτώσουν. Κοινοί εγκληματίες, άτομα του υποκόσμου, λούμπεν στοιχεία επάνδρωσαν το Τάγμα, το οποίο πολλά χρόνια μετά η Θεσσαλονίκη το θυμόταν με τρόμο. Η πολιτική αντιπαράθεση ήταν μία καλή αφορμή για τη δράση τους, αν και πολλά θύματα δεν είχαν καμία σχέση ούτε με το ΕΑΜ, ούτε με τον ΕΛΑΣ, ούτε με το ΚΚΕ.

Προσωπικά βρήκα το βιβλίο εξαιρετικό. Κάθε έργο, που βασίζεται σε πρωτογενή έρευνα έχει μια ιδιαίτερη σημασία. Εδώ εξετάζεται μία περίοδος, που δεν είναι τόσο μακρινή, όσο ίσως θέλουμε να πιστεύουμε. Και πιο συγκεκριμένα εξετάζεται ο βίος και τα πεπραγμένα ενός ανθρώπου, που το όνομά του παραπέμπει σε «Δράκουλα». Όπως αναφέρεται και στον πρόλογο «Το φαινόμενο του «κακού» επιδέχεται πλέον ερμηνείας». Και ο Βενιανάκης δεν αναφέρει απλά γεγονότα, αλλά επιχειρεί να τα ερμηνεύσει. Και για μένα σε πολύ μεγάλο βαθμό τα καταφέρνει.