ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ
Τίτλος: Κάποτε στη Σαλονίκη
Συγγραφέας: Μεταξία Κράλλη
Έκδοση: Ψυχογιός (2016)
ISBN: 978-618-01-1671-7
Τιμή: Περίπου €18
ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ
Ένα ιστορικό μυθιστόρημα είναι το θέμα της σημερινής ανάρτησης. Εμπλουτισμένο με απαγορευμένους έρωτες (δύο παρακαλώ…) μας ταξιδεύει στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου και της Κατοχής για να περιγράψει μέσα από τη σχέση των δύο κύριων πρωταγωνιστών του την πολύ σημαντική περίοδο αυτή για την πόλη μας.
Η έκδοση είναι απλή και λιτή. Μου άρεσε η σύνθεση στο εξώφυλλο, έργο του Θοδωρή Πιτσιρίκου. Ευανάγνωστο κείμενο, ανήκει στην κατηγορία βιβλίο-τούβλο, με τις 742 (!) σελίδες του. Στο τέλος κάποιων σελίδων υπάρχουν μερικές σημειώσεις ή μεταφράσεις κυρίως λαντίνο εκφράσεων. Εντύπωση μου κάνει το ιδιαίτερα αυξημένο τιράζ, μόνο η πρώτη έκδοση βγήκε σε 10000 αντίτυπα, μακάρι να μην μείνει στο στοκ. Αισθητικά πάντως και σε σύγκριση με άλλες εκδόσεις του Ψυχογιού, το βιβλίο μου άρεσε.
Κύριοι πρωταγωνιστές του έργου είναι η Χριστίνα Παπάζογλου και ο Αλμπέρτο Ματαλών. Η Χριστίνα είναι πρόσφυγας από τη Σμύρνη, που πήγε αρχικά στην Αθήνα, αλλά το 1927 έρχεται στη Θεσσαλονίκη για να ζήσει υπό την προστασία του θείου της, ο οποίος είναι Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης (δεν είναι ο Γεννάδιος, που ήταν ιστορικά τότε σε αυτήν τη θέση). Ο Αλμπέρτο είναι ο γόνος μιας εύπορης Εβραϊκής οικογένειας, το μικρότερο παιδί και ο μόνος γιος. Η πρώτη συνάντηση των δύο παιδιών θα γίνει στο σχολείο και εκεί θα ξεκινήσει ένας έρωτας, που θα περάσει από χίλια κύματα και θα φτάσει έως την περίοδο της Κατοχής και τον πρώτο καιρό μετά την απελευθέρωση. Ευνόητο είναι το πόσο δύσκολες καταστάσεις θα πρέπει να αντιμετωπίσει το ζευγάρι, καθώς ο έρωτας μεταξύ ενός Εβραίου και μιας Χριστιανής – και ανιψιάς του Μητροπολίτη μάλιστα – δεν μπορεί να γίνει αποδεκτός από τις οικογένειες και την κοινωνία της πόλης.
Αυτός όμως δεν είναι ο μόνος απαγορευμένος έρωτας του βιβλίου. Υπάρχει και αυτός μεταξύ του Μπενίκο και της Νινόν. Ο Μπενίκο είναι ένα Εβραιόπουλο, που ζει στο Κάμπελ και τρέχει όλη τη μέρα για το μεροκάματο, ενώ η Νινόν είναι κόρη πλούσιων Εβραίων (και ανιψιά του Αλμπέρτο). Η ιστορία αυτών των δύο τρέχει παράλληλα με την κεντρική ιστορία του βιβλίου.
Πέρα όμως από αυτούς υπάρχουν πολλές φιγούρες στο έργο, η Ρούλα, ο Αστέρης, η Αλλέγκρα, ο Μάκης, ο Μίκης, ο Προκόπης, ο Σωκράτης οι οποίοι παίζουν καταλυτικό χαρακτήρα στην εξέλιξη του έργου και ως ένα βαθμό εκπροσωπούν τους διαφορετικούς κόσμους, οι οποίοι στο σύνολό τους συνέθεταν την κοινωνία της Θεσσαλονίκης εκείνης της εποχής.
Αν και η υπόθεση του έργου κυρίως έχει να κάνει σχέση με το αισθηματικό κομμάτι, η Κράλλη το εντάσσει σε ένα ιστορικό πλαίσιο, το οποίο έχει καταφέρει να το περιγράψει με αρκετό ρεαλισμό και χωρίς υπερβολές. Όλα τα μεγάλα ιστορικά συμβάντα της Θεσσαλονίκης από το 1927 έως το 1945 υπάρχουν στο βιβλίο και μερικά από αυτά τα χρησιμοποιεί πολύ σωστά για να προχωρήσει το έργο. Από τις δυσκολίες ένταξης των προσφύγων στην κοινωνία, το αντισημιτικό μένος, που επικράτησε στην πόλη με την ΕΕΕ, τον εμπρησμό στο Κάμπελ, τον Μάη του 1936 και τη δικτατορία του Μεταξά, τον Πόλεμο και την Κατοχή, το Ολοκαύτωμα της Θεσσαλονίκης και την Απελευθέρωση. Μέχρι και για το Ξυπόλητο Τάγμα υπάρχει αναφορά, χωρίς όμως να το κατονομάζει έτσι (το «εκπροσωπεί» ο Σωκράτης και η παρέα του).
Αν και η δράση του βιβλίου εξελίσσεται και στην Αθήνα, στη Βιέννη και στον Πειραιά, εν τούτοις ο πυρήνας του έργου βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, με αναφορές πολλές σε τοποθεσίες της πόλης, ακόμη και σε μαγαζιά. Υπάρχουν φυσικά και μυθιστορηματικά στοιχεία (μυθιστόρημα γράφει η Κράλλη άλλωστε), όπως ο Μητροπολίτης θείος της Χριστίνας (όπως είπαμε πριν ο Γεννάδιος ήταν τότε σε αυτή τη θέση). Σε γενικές γραμμές νομίζω πως οι περιοχές της πόλης περιγράφονται με επιτυχία. Κύρια πηγή της ήταν, όπως λέει στην εισαγωγή, το βιβλίο του Κώστα Τομανά σχετικά με το χρονικό της Θεσσαλονίκης και μάλιστα το δεύτερο βιβλίο.
Η Κράλλη δεν γεννήθηκε, δεν μεγάλωσε, δεν σπούδασε και δεν έζησε στη Θεσσαλονίκη. Όπως λέει στην εισαγωγή της η γνωριμία της με τον Εβραϊσμό της Θεσσαλονίκης έγινε κυρίως μέσα από λίγα βιβλία. Από προσωπική έρευνα βρήκε στοιχεία για την πόλη και την ιστορία της ειδικά για το χρονικό κομμάτι, που αυτή παρουσιάζει. Και έφτιαξε ένα μυθιστόρημα, που τουλάχιστον ιστορικά είναι πλήρες. Ο τρόπος, που χτίζει τους χαρακτήρες της κινείται φυσικά γύρω από τον έρωτα και προσωπικά δεν μου άρεσε το γεγονός, πως παρουσιάζονται τέλειοι, χωρίς ελαττώματα και αδυναμίες. Ειδικά η Χριστίνα και ο Αστέρης είναι σαν να βγήκαν από βίους αγίων. Όμως το βιβλίο έχει μια ξεχωριστή αξία, καθώς δίνει τη δυνατότητα σε πολύ κόσμο να μάθει την ιστορία της πόλης για αυτήν την περίοδο, να μάθει για τα όσα συνέβησαν στην Κατοχή, να μάθει για την ύπαρξη των Εβραίων Θεσσαλονικέων και το Ολοκαύτωμα της πόλης μας. Βρισκόμαστε στο 2017 και ακόμη επικρατεί άγνοια σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού της χώρας για τα όσα συνέβησαν στη Θεσσαλονίκη τότε. Δεν είναι βέβαια ιστορικό το βιβλίο της Κράλλη, αλλά ο συνδυασμός της ιστορίας με τον μύθο ισορροπεί σωστά σε γενικές γραμμές και μπορεί η ανάγνωση του κειμένου να δώσει κίνητρο σε κάποιον για να ψάξει περισσότερα πράγματα.
Σε γενικές γραμμές το βιβλίο μου δεν μου άφησε ούτε πικρή, ούτε γλυκιά γεύση. Πιστεύω ότι θα μπορούσε να είναι καλύτερο με 200 σελίδες λιγότερες, σε κάποια σημεία οι περιγραφές κουράζουν, το αισθηματικό κομμάτι δεν με εντυπωσίασε και το τέλος επίσης δεν το βρήκα πετυχημένο. Ενώ το βιβλίο ξεκινάει καλά, μετά τη μέση νομίζω ότι κάνει μια κοιλιά. Μου άρεσε όμως το πώς μπόλιασε την ιστορία της Θεσσαλονίκης με την υπόθεσή της. Αν σας αρέσουν τα αισθηματικά ιστορικά μυθιστορήματα, νομίζω πως θα σας αρέσει και το βιβλίο της Κράλλη.