Ένα αισθηματικό ιστορικό μυθιστόρημα για τη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου και της Κατοχής

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Κάποτε στη Σαλονίκη

Συγγραφέας: Μεταξία Κράλλη

Έκδοση: Ψυχογιός (2016)

ISBN: 978-618-01-1671-7

Τιμή: Περίπου €18

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Ένα ιστορικό μυθιστόρημα είναι το θέμα της σημερινής ανάρτησης. Εμπλουτισμένο με απαγορευμένους έρωτες (δύο παρακαλώ…) μας ταξιδεύει στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου και της Κατοχής για να περιγράψει μέσα από τη σχέση των δύο κύριων πρωταγωνιστών του την πολύ σημαντική περίοδο αυτή για την πόλη μας.

Η έκδοση είναι απλή και λιτή. Μου άρεσε η σύνθεση στο εξώφυλλο, έργο του Θοδωρή Πιτσιρίκου. Ευανάγνωστο κείμενο, ανήκει στην κατηγορία βιβλίο-τούβλο, με τις 742 (!) σελίδες του. Στο τέλος κάποιων σελίδων υπάρχουν μερικές σημειώσεις ή μεταφράσεις κυρίως λαντίνο εκφράσεων. Εντύπωση μου κάνει το ιδιαίτερα αυξημένο τιράζ, μόνο η πρώτη έκδοση βγήκε σε 10000 αντίτυπα, μακάρι να μην μείνει στο στοκ. Αισθητικά πάντως και σε σύγκριση με άλλες εκδόσεις του Ψυχογιού, το βιβλίο μου άρεσε.

Κύριοι πρωταγωνιστές του έργου είναι η Χριστίνα Παπάζογλου και ο Αλμπέρτο Ματαλών. Η Χριστίνα είναι πρόσφυγας από τη Σμύρνη, που πήγε αρχικά στην Αθήνα, αλλά το 1927 έρχεται στη Θεσσαλονίκη για να ζήσει υπό την προστασία του θείου της, ο οποίος είναι Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης (δεν είναι ο Γεννάδιος, που ήταν ιστορικά τότε σε αυτήν τη θέση). Ο Αλμπέρτο είναι ο γόνος μιας εύπορης Εβραϊκής οικογένειας, το μικρότερο παιδί και ο μόνος γιος. Η πρώτη συνάντηση των δύο παιδιών θα γίνει στο σχολείο και εκεί θα ξεκινήσει ένας έρωτας, που θα περάσει από χίλια κύματα και θα φτάσει έως την περίοδο της Κατοχής και τον πρώτο καιρό μετά την απελευθέρωση. Ευνόητο είναι το πόσο δύσκολες καταστάσεις θα πρέπει να αντιμετωπίσει το ζευγάρι, καθώς ο έρωτας μεταξύ ενός Εβραίου και μιας Χριστιανής – και ανιψιάς του Μητροπολίτη μάλιστα – δεν μπορεί να γίνει αποδεκτός από τις οικογένειες και την κοινωνία της πόλης.

Αυτός όμως δεν είναι ο μόνος απαγορευμένος έρωτας του βιβλίου. Υπάρχει και αυτός μεταξύ του Μπενίκο και της Νινόν. Ο Μπενίκο είναι ένα Εβραιόπουλο, που ζει στο Κάμπελ και τρέχει όλη τη μέρα για το μεροκάματο, ενώ η Νινόν είναι κόρη πλούσιων Εβραίων (και ανιψιά του Αλμπέρτο). Η ιστορία αυτών των δύο τρέχει παράλληλα με την κεντρική ιστορία του βιβλίου.

Πέρα όμως από αυτούς υπάρχουν πολλές φιγούρες στο έργο, η Ρούλα, ο Αστέρης, η Αλλέγκρα, ο Μάκης, ο Μίκης, ο Προκόπης, ο Σωκράτης οι οποίοι παίζουν καταλυτικό χαρακτήρα στην εξέλιξη του έργου και ως ένα βαθμό εκπροσωπούν τους διαφορετικούς κόσμους, οι οποίοι στο σύνολό τους συνέθεταν την κοινωνία της Θεσσαλονίκης εκείνης της εποχής.

Αν και η υπόθεση του έργου κυρίως έχει να κάνει σχέση με το αισθηματικό κομμάτι, η Κράλλη το εντάσσει σε ένα ιστορικό πλαίσιο, το οποίο έχει καταφέρει να το περιγράψει με αρκετό ρεαλισμό και χωρίς υπερβολές. Όλα τα μεγάλα ιστορικά συμβάντα της Θεσσαλονίκης από το 1927 έως το 1945 υπάρχουν στο βιβλίο και μερικά από αυτά τα χρησιμοποιεί πολύ σωστά για να προχωρήσει το έργο. Από τις δυσκολίες ένταξης των προσφύγων στην κοινωνία, το αντισημιτικό μένος, που επικράτησε στην πόλη με την ΕΕΕ, τον εμπρησμό στο Κάμπελ, τον Μάη του 1936 και τη δικτατορία του Μεταξά, τον Πόλεμο και την Κατοχή, το Ολοκαύτωμα της Θεσσαλονίκης και την Απελευθέρωση. Μέχρι και για το Ξυπόλητο Τάγμα υπάρχει αναφορά, χωρίς όμως να το κατονομάζει έτσι (το «εκπροσωπεί» ο Σωκράτης και η παρέα του).

Αν και η δράση του βιβλίου εξελίσσεται και στην Αθήνα, στη Βιέννη και στον Πειραιά, εν τούτοις ο πυρήνας του έργου βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη, με αναφορές πολλές σε τοποθεσίες της πόλης, ακόμη και σε μαγαζιά. Υπάρχουν φυσικά και μυθιστορηματικά στοιχεία (μυθιστόρημα γράφει η Κράλλη άλλωστε), όπως ο Μητροπολίτης θείος της Χριστίνας (όπως είπαμε πριν ο Γεννάδιος ήταν τότε σε αυτή τη θέση). Σε γενικές γραμμές νομίζω πως οι περιοχές της πόλης περιγράφονται με επιτυχία. Κύρια πηγή της ήταν, όπως λέει στην εισαγωγή, το βιβλίο του Κώστα Τομανά σχετικά με το χρονικό της Θεσσαλονίκης και μάλιστα το δεύτερο βιβλίο.

Η Κράλλη δεν γεννήθηκε, δεν μεγάλωσε, δεν σπούδασε και δεν έζησε στη Θεσσαλονίκη. Όπως λέει στην εισαγωγή της η γνωριμία της με τον Εβραϊσμό της Θεσσαλονίκης έγινε κυρίως μέσα από λίγα βιβλία. Από προσωπική έρευνα βρήκε στοιχεία για την πόλη και την ιστορία της ειδικά για το χρονικό κομμάτι, που αυτή παρουσιάζει. Και έφτιαξε ένα μυθιστόρημα, που τουλάχιστον ιστορικά είναι πλήρες. Ο τρόπος, που χτίζει τους χαρακτήρες της κινείται φυσικά γύρω από τον έρωτα και προσωπικά δεν μου άρεσε το γεγονός, πως παρουσιάζονται τέλειοι, χωρίς ελαττώματα και αδυναμίες. Ειδικά η Χριστίνα και ο Αστέρης είναι σαν να βγήκαν από βίους αγίων. Όμως το βιβλίο έχει μια ξεχωριστή αξία, καθώς δίνει τη δυνατότητα σε πολύ κόσμο να μάθει την ιστορία της πόλης για αυτήν την περίοδο, να μάθει για τα όσα συνέβησαν στην Κατοχή, να μάθει για την ύπαρξη των Εβραίων Θεσσαλονικέων και το Ολοκαύτωμα της πόλης μας. Βρισκόμαστε στο 2017 και ακόμη επικρατεί άγνοια σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού της χώρας για τα όσα συνέβησαν στη Θεσσαλονίκη τότε. Δεν είναι βέβαια ιστορικό το βιβλίο της Κράλλη, αλλά ο συνδυασμός της ιστορίας με τον μύθο ισορροπεί σωστά σε γενικές γραμμές και μπορεί η ανάγνωση του κειμένου να δώσει κίνητρο σε κάποιον για να ψάξει περισσότερα πράγματα.

Σε γενικές γραμμές το βιβλίο μου δεν μου άφησε ούτε πικρή, ούτε γλυκιά γεύση. Πιστεύω ότι θα μπορούσε να είναι καλύτερο με 200 σελίδες λιγότερες, σε κάποια σημεία οι περιγραφές κουράζουν, το αισθηματικό κομμάτι δεν με εντυπωσίασε και το τέλος επίσης δεν το βρήκα πετυχημένο. Ενώ το βιβλίο ξεκινάει καλά, μετά τη μέση νομίζω ότι κάνει μια κοιλιά. Μου άρεσε όμως το πώς μπόλιασε την ιστορία της Θεσσαλονίκης με την υπόθεσή της. Αν σας αρέσουν τα αισθηματικά ιστορικά μυθιστορήματα, νομίζω πως θα σας αρέσει και το βιβλίο της Κράλλη.

 

Advertisements

Άλλο ένα μυθιστόρημα με απαγορευμένους έρωτες και μπόλικη ιστορία της Θεσσαλονίκης

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Γλυκιά καλοκαιριάτικη βραδιά

Συγγραφέας: Λία Μεγάλου-Σεφεριάδη

Έκδοση: Καστανιώτης (2002)

ISBN: 960-03-3067-0

Τιμή: Περίπου €15

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Έχω χάσει τον λογαριασμό με τα μυθιστορήματα, που μπλέκουν την ιστορία της Θεσσαλονίκης με κάποιον απαγορευμένο έρωτα. Η συνταγή αυτή δεν είναι φυσικά σημερινή, αλλά τείνει να γίνει κλασσική για τη συγγραφή ενός πεζογραφήματος. Το σημερινό βιβλίο γράφτηκε πριν περίπου 20 χρόνια και μπορεί να θεωρηθεί ο πρόγονος πολλών σημερινών βιβλίων, καθώς έχει πολύ έρωτα, πολύ ιστορία, δράματα και δυσκολίες των πρωταγωνιστών, με σκηνικό την πανέμορφη πόλη μας.

Η έκδοση είναι η κλασσική του Καστανιώτη, έχουν βγει εκατοντάδες βιβλία του με αυτή τη φόρμα. Στο εξώφυλλο η μητέρα της συγγραφέως (μάλλον) Μαρίκα Μέγαλου, σε μια από τις κλασσικές πόζες, που έπαιρναν οι γυναίκες για να φωτογραφηθούν κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου (από το 1936 η φωτογραφία). Ευανάγνωστο κείμενο, αξιοπρεπής έκδοση στο σύνολό της. Το βιβλίο κυκλοφόρησε αρχικά το 1999 μάλλον, ενώ η έκδοση, που έχω εγώ είναι η 8η.

Κύριοι πρωταγωνιστές του έργου είναι η Υβόν και ο Δημήτρης. Η Υβόν είναι η κόρη ενός πλούσιου Εβραίου έμπορου, ενώ ο Δημήτρης είναι ένας πρόσφυγας από την Καλλίπολη. Η ιστορία μας ξεκινάει το 1931, οι πρόσφυγες πλέον έχουν ως έναν βαθμό ορθοποδήσει και προσπαθούν να ξαναχτίσουν τη ζωή τους και ο Δημήτρης βλέπει μια μέρα στη βιτρίνα ενός φωτογραφείου μία εικόνα της Υβόν και την ερωτεύεται παράφορα. Η Υβόν εκείνη την εποχή είναι όμως ερωτευμένη με έναν άλλον άντρα, τον Σαμ. Όταν θα ανταμώσουν θα γεννηθεί ένας δυνατός έρωτας, του οποίου την εξέλιξη παρακολουθούμε στο βιβλίο. Χρονικά το έργο κινείται από το 1931 έως το 1945, Μεσοπόλεμος και Κατοχή δηλαδή. Παράλληλα με αυτήν την κεντρική ιστορία υπάρχουν και άλλες μικρότερες, οι οποίες άλλες φορές είναι άσχετες και άλλες φορές σχετικές με την κύρια εξέλιξη του έργου. Το τραγικό τέλος στην ιστορία έρχεται από εκεί, που δεν το περιμένεις και δεν μπορείς να καταλάβεις και το γιατί επιλέχθηκε ένα τέτοιο φινάλε.

Λογοτεχνικά το βιβλίο μου φάνηκε μέτριο προς κακό. Υπάρχει φαντάζομαι μια αρχική ιδέα στη συγγραφέα, η οποία ξεκινάει με κάποιο τρόπο, στη συνέχεια βαλτώνει, κάπως πρέπει να προχωρήσει το βιβλίο, αλλά φαίνεται πως αυτό γίνεται με δυσκολία. Για κάποιο λόγο όλοι οι άντρες πρωταγωνιστές ξενοπηδάνε (ο μπαμπάς της Υβόν έχει επίσημη ερωμένη και άλλες μικρότερες, ο Δημήτρης κοιμάται με τη γυναίκα ενός συνεργάτη του, ο Σαμ έχει «πεταλουδίτσες» στο Παρίσι, ο εραστής της αδελφής της Υβόν έχει επίσης παράνομο δεσμό). Η γλώσσα και το ύφος της Μέγαλου δεν συναρπάζει και από ένα σημείο και έπειτα το βιβλίο προχωράει πολύ δύσκολα. Τα πρόσωπα και οι χαρακτήρες πιστεύω θα μπορούσαν να αναπτυχθούν καλύτερα και πληρέστερα.

Τι το ενδιαφέρον λοιπόν έχει το βιβλίο; Μπορεί λογοτεχνικά να μην μου άρεσε, έχει όμως πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου, τόσο σε τοπογραφικά στοιχεία, όσο και σε ιστορικά γεγονότα. Αν προσπαθήσει κάποιος να ξεχωρίσει το μυθιστόρημα από την αλήθεια, μπορεί να βρει σημαντικές αναφορές σχετικές με την ιστορία της πόλης.

Προσωπικά το βιβλίο στο σύνολό του δεν μου άρεσε και δεν θα το συνιστούσα σε κάποιον. Αν πάλι σας γοητεύουν ιστορίες με έρωτα, ίντριγκα, «- πατέρα τον θέλω, – δεν στο επιτρέπω, θα σε αποκληρώσω!, – τον αγαπώ!» και τα σχετικά, ίσως σας αρέσει. Σε παλαιοβιβλιοπωλεία έχει το βιβλίο στην τιμή περίπου των €4.

Ένα ιστορικό-αστυνομικό μυθιστόρημα στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Ο χάλκινος οφθαλμός

Συγγραφέας: Παναγιώτης Αγαπητός

Έκδοση: Άγρα (2006)

ISBN: 978-960-325-641-0

Τιμή: Περίπου €17

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Η μακραίωνη ιστορία της Θεσσαλονίκης έχει ως αποτέλεσμα πολλοί συγγραφείς να έχουν εμπνευστεί έργα τους, που να σχετίζονται με το παρελθόν της πόλης. Τα περισσότερα χρονικά κινούνται στα τέλη του 19ου αιώνα και έπειτα, καθώς οι αλλαγές, που συντελέστηκαν στην πόλη εκείνη την περίοδο ήταν συγκλονιστικές. Το βιβλίο της σημερινής ανάρτησης μας ταξιδεύει χρονικά στα μέσα περίπου του 9ου αιώνα, όταν η Θεσσαλονίκη ήταν η Συμβασιλεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και έχει υπόθεση την εξιχνίαση κάποιων εγκλημάτων. Πρόκειται δηλαδή για τον συνδυασμό ιστορικού και αστυνομικού μυθιστορήματος.

Η έκδοση είναι πολύ καλή ποιοτικά, όπως και όλες οι δουλειές του Άγρα. Η ένστασή μου είναι σχετική με το μέγεθος του βιβλίου και πιο συγκεκριμένα με τις διαστάσεις του. Προσωπικά δεν μου άρεσαν ποτέ αυτά τα μικρά βιβλιαράκια (17cmX12cm), φοβάμαι ότι με το πρώτο άνοιγμα θα μου μείνουν στο χέρι οι σελίδες, ειδικά σε έργα των περίπου 430 σελίδων. Ωραίο εξώφυλλο κατά τα άλλα, ευανάγνωστο κείμενο. Στο τέλος υπάρχει ένα γλωσσάρι, εξαιρετικά χρήσιμο με διάφορους όρους, που θα συναντήσει ο αναγνώστης στο βιβλίο, καθώς και ένα επίμετρο του συγγραφέα με έναν χάρτη της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης, όπου εμφανίζονται οι τόποι δράσης του μυθιστορήματος. Θα προτιμούσα οι επεξηγήσεις να είναι στο τέλος των σελίδων, καθώς αυτό πιστεύω θα έκανε την ανάγνωση πιο εύκολη, από το να πρέπει να γυρίζει και να ψάχνει την επεξήγηση ενός όρου. Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2006 για πρώτη φορά, εγώ έχω την ανατύπωση του 2012.

Πρωταγωνιστής του έργου ο Λέων, πρωτοσπαθάριος και πρωτοασηκρήτης (βυζαντινοί τίτλοι, επεξηγούνται όλοι στο βιβλίο), ο οποίος καταφτάνει στη Θεσσαλονίκη για κάποια γραφειοκρατικά ζητήματα, τα οποία όμως μπαίνουν σε δεύτερη μοίρα μετά τη δολοφονία του Μανουήλ Φιλομάτιου, βασιλικού μανδάτορα και τοποτηρητή Θεσσαλονίκης (επίσης βυζαντινοί τίτλοι). Ο Λέων θα υποχρεωθεί να βρει τον ένοχο αυτού του εγκλήματος και κάποιων ακόμη, που προστίθενται στην πλοκή του έργου. Η δράση εξελίσσεται με πολύ όμορφο τρόπο, υπάρχουν στιγμές, που ο αναγνώστης θα μείνει με ανοιχτό το στόμα, ενώ και το τέλος είναι ικανοποιητικό.

Αν το να γράψει κάποιος ένα ιστορικό μυθιστόρημα δεν είναι εύκολο, το να προσθέσει τα στοιχεία του αστυνομικού μυθιστορήματος το κάνει ακόμη πιο δύσκολο. Θα πρέπει να συγχρονιστεί χρονικά με μια εποχή, για την οποία λίγα ξέρουμε ακόμη και ο περισσότερος κόσμος είναι συνηθισμένος να διαβάζει ιστορίες μυστηρίου σύγχρονες, όπου τα μέσα έρευνας είναι αρκετά και προχωρημένα. Για τον 9ο όμως αιώνα τα μέσα αυτά δεν υπάρχουν και η αφήγηση πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην είναι βαρετή και να κεντρίζει διαρκώς το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Ευτυχώς ο Αγαπητός τα καταφέρνει σε αυτόν τον τομέα.

Ιστορικά μυθιστορήματα, που να λαμβάνουν δράση στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη έχουμε δει και άλλα στο παρελθόν στη Vivlioniki, όπως για παράδειγμα τα έργα των Πηνελόπη Μάξιμου, Ισμήνης Καπάνταη και Νίκου Ματσούκα. Ο Αγαπητός μας ταξιδεύει στον Ιανουάριο του 833 μ.Χ, στην περίοδο της Εικονομαχίας, όταν σε γενικές γραμμές το Βυζαντινό κράτος βρίσκεται σε άνθηση και είναι ακόμη πανίσχυρο σε Ανατολή και Δύση. Οι σπουδές του συγγραφέα τον βοηθούν ώστε να χτίσει το σκηνικό του με τέτοιο τρόπο, που ο αναγνώστης να μπορεί να ταξιδέψει στις σελίδες του βιβλίου στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη. Και αυτό δεν γίνεται με τρόπο φτιασιδωμένο, αλλά με ρεαλιστική διήγηση, που κυλάει φυσιολογικά.

Βέβαια ο Αγαπητός εμπλέκει στην ιστορική ροή και ένα μυστήριο, το οποίο επίσης είναι δομημένο με τρόπο ρεαλιστικό, κινηματογραφικό και συναρπαστικό σε κάποια σημεία του, μυστήριο το οποίο θα λυθεί με τρόπο ικανοποιητικό. Οι χαρακτήρες του έργου χτίζονται με προσοχή, υπάρχουν ανατροπές πολλές τόσο στην πλοκή, όσο και στο ρόλο των ατόμων, μπαίνει και το ερωτικό στοιχείο (το οποίο φαντάζομαι δεν μπορεί να λείπει από κανένα αστυνομικό έργο).

Η Θεσσαλονίκη εκείνης της εποχής είναι μια μεγαλούπολη, εμπορικό και διοικητικό κέντρο, αναπτύσσεται και αυξάνεται σε ισχύ και πληθυσμό. Ο Αγαπητός προσέχει πάρα πολύ, ώστε να χρησιμοποιεί τις Βυζαντινές ονομασίες, όταν αναφέρεται σε τοπογραφία της πόλης και αξίζει ο αναγνώστης να προσπαθεί να καταλάβει ποια σημεία της πόλης εννοεί ο συγγραφέας στις σελίδες του. Μαθαίνουμε, πέρα από κάποια γνωστά σημεία και για πολλά άλλα άγνωστα, που έχουν χαθεί ίσως στις μέρες μας, αλλά υπάρχουν ιστορικές αναφορές για αυτά.

Προσωπικά το βιβλίο μου άρεσε πάρα πολύ. Τόσο ως ιστορικό, όσο και ως αστυνομικό μυθιστόρημα. Υπάρχουν κάποια σημεία, τα οποία τα βρήκα εξαιρετικά, αλλά δεν μπορώ να σας τα αποκαλύψω, καθώς μιλάμε για ιστορία μυστηρίου. Σίγουρα αξίζει να το διαβάσετε, καθώς δεν βλέπουμε πολλά καλά αστυνομικά έργα, ούτε και πολλά ιστορικά μυθιστορήματα για εκείνη την εποχή. Ακριβούτσικο μεν, αλλά θέλω να πιστεύω πως θα το βρείτε και σε καλύτερη τιμή από τα €17.

 

Ένα από τα πρώτα ιστορικά μυθιστορήματα για την Θεσσαλονίκη

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Requiem για τρεις γενιές

Συγγραφέας: Γιώργος Πανάγος

Έκδοση: Ιδιωτική Έκδοση (1980)

ISBN: –

Τιμή: –

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Από τα πιο αγαπημένα είδη πεζογραφίας για την πλατιά μάζα του αναγνωστικού κοινού είναι τα ιστορικά μυθιστορήματα. Ειδικά τα τελευταία χρόνια κυκλοφορούν εκατοντάδες τίτλοι αυτής της μορφής της λογοτεχνίας, καθώς ο συνδυασμός του μύθου με την ιστορική αλήθεια γοητεύει πολύ κόσμο. Το βιβλίο της σημερινής ανάρτησης ανήκει σε αυτήν την κατηγορία, όπως το δηλώνει άλλωστε και το εξώφυλλο και μας έρχεται από το μακρινό 1980.

Η έκδοση είναι απλή, χωρίς κάτι το ιδιαίτερο και μέτρια ποιοτικά. Υπάρχουν αρκετά λάθη ορθογραφικά, το κείμενο είναι πυκνό και δυσανάγνωστο. Βέβαια μιλάμε για μία ιδιωτική έκδοση, οπότε οφείλουμε να είμαστε επιεικείς. Την επιμέλεια την είχε αναλάβει ο Ντίνος Χριστιανόπουλος, ενώ το βιβλίο είχε κυκλοφορήσει και από τον Παρατηρητή το 1992, πιθανότερο είναι να βρείτε αυτήν την έκδοση σε κάποιο βιβλιοπωλείο, παρά αυτήν, που έχω εγώ. Δεν έχω δει τη νεότερη έκδοση, οπότε δεν γνωρίζω αν τα λάθη και η ποιότητα έκδοσης έχουν αλλάξει.

Το Requiem είναι η νεκρώσιμη ακολουθία και οι τρεις γενιές του τίτλου αναφέρονται στην οικογένεια Δατούδη και πιο συγκεκριμένα στους Στέφανο, Ντίνο και Αλέξανδρο Δατούδη, παππού, γιο και εγγονό. Σε μία εργασία στο διαδίκτυο διάβασα ότι ο Πανάγος μιλάει για την οικογένεια Τάττη, χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Δατούδης, αλλά δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι κάτι τέτοιο ισχύει, καθώς οι ημερομηνίες θανάτων των πρωταγωνιστών δεν ταιριάζουν με τις πραγματικές. Οι τρεις γενιές αυτές έζησαν τη Θεσσαλονίκη από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τα μέσα του 20ου και βίωσαν τις τεράστιες αλλαγές, που επήλθαν στην πόλη κατά την χρονική αυτή περίοδο. Τα όσα έζησαν υπάρχουν μέσα σε ένα κείμενο, που ο Αλέξανδρος Δατούδης είχε φυλάξει και το είχε δώσει σε κάποιον φίλο του, τον Μπάμπη Ζαφειρίου, ο οποίος είχε αναλάβει τη διάσωση και ίσως την έκδοση όσων αναφέρονταν σε αυτό. Τελικά ούτε ο Μπάμπης Ζαφειρίου κατάφερε να το εκδώσει και το έδωσε στον Πανάγο. Το κατά πόσο αυτό είναι μια αληθινή ιστορία ή επινόημα του συγγραφέα, δεν το γνωρίζω.

Το βιβλίο χωρίζεται σε 4 μέρη. Στο πρώτο μιλάει για την προσπάθεια της Αυστροουγγαρίας να γίνει η Θεσσαλονίκη μια ελεύθερη ζώνη, στο δεύτερο πάμε χρονικά στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν η Βουλγαρία προσπάθησε με τις ενέργειες των κομιτατζήδων να αλλάξει τις πληθυσμιακές αναλογίες στη Μακεδονία με σκοπό την προσάρτηση της περιοχής στη Βουλγαρία σε μέλλοντα χρόνο, στο τρίτο κινούμαστε χρονικά στη δεκαετία του 1910, με την προσάρτηση της Θεσσαλονίκης στο Ελληνικό κράτος, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μεγάλη Πυρκαγιά, γεγονότα, που συγκλόνισαν την πόλη και στο τέταρτο μέρος βρισκόμαστε στον Μεσοπόλεμο, την Κατοχή και τα επόμενα χρόνια. Τα δύο πρώτα μέρη είναι αυτά, που έχουν κυρίως μυθιστορηματική μορφή στη γραφή τους, ενώ τα επόμενα δύο θυμίζουν περισσότερο βιβλίο ιστορίας, παρά λογοτεχνία.

Λογοτεχνικά το μυθιστόρημα δεν λέει και πολλά πράγματα, μάλλον αδιάφορο και σε πολλά σημεία κακογραμμένο. Υπάρχει διάχυτη μια αίσθηση εθνικής ανωτερότητας των Ελλήνων, οι οποίοι κυνηγημένοι μάχονται για τα δίκαιά τους. Αλλά και ιστορικά πολλά από τα όσα αναφέρει είναι εντελώς λανθασμένα (τον Αβραάμ Μπεναρόγια τον αναφέρει ως Αβράμ Μπενβενίστε, την Μεγάλη Πυρκαγιά του 1917 την τοποθετεί Σεπτέμβριο αντί για Αύγουστο, την επίθεση στο Κάμπελ γράφει ότι έγινε το 1928 αντί του 1931 κα). Ο Πανάγος υπήρξε βουλευτής της ΕΔΑ και ήταν ενεργό μέλος της Αριστεράς πριν και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η γραφή του είναι παγιδευμένη σε κομματικό φανατισμό.

Τότε γιατί μας ενδιαφέρει το βιβλίο; Διότι περιέχει αρκετά τοπογραφικά στοιχεία για την πόλη, κάποιες ιστορικές αναφορές, που δεν συναντάμε σε άλλα βιβλία και γιατί πρόκειται για ένα είδος λογοτεχνίας, το οποίο την εποχή, που κυκλοφόρησε δεν ήταν τόσο διαδεδομένο όσο σήμερα.

Προσωπικά το βιβλίο δεν μου άρεσε, αλλά κάποια στοιχεία του έχουν ενδιαφέρον. Λογοτεχνικά σίγουρα δεν είναι αριστούργημα, ιστορικά έχει λάθη, αλλά σε κάποιους μπορεί και να αρέσει.

Η Θεσσαλονίκη στις αρχές του 20ου αιώνα μέσα από τη γραφή του Αλμπέρτο Εσκενάζη

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Πρώτη κραυγή της σιωπής – Σπίθα

Συγγραφέας: Αλμπέρτο Εσκενάζη

Έκδοση: Μονοπάτι (2016)

ISBN: 978-618-82598-0-5

Τιμή: Περίπου €18

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Από τα πιο αγαπημένα λογοτεχνικά είδη πολλών αναγνωστών αποτελεί το ιστορικό μυθιστόρημα, γεγονός, που φαίνεται εύκολα από τα ευπώλητα και τα best sellers των βιβλιοπωλείων. Ειδικά για τη Θεσσαλονίκη, η πολυτάραχη ιστορία της και το πολύχρωμο μωσαϊκό φυλών και εθνοτήτων, που πέρασε ή έζησε στην πόλη μας, την κάνει ιδανικό σκηνικό για τέτοιου είδους βιβλία. Η σημερινή ανάρτηση θα ασχοληθεί με ένα από τα τελευταία ιστορικά μυθιστορήματα, που γράφτηκαν για τη Θεσσαλονίκη.

Η έκδοση είναι απλή, χωρίς κάτι το ιδιαίτερο. Μαύρο εξώφυλλο, που το κοσμεί μία προσωπογραφία της γιαγιάς του συγγραφέα από το 1927. Ευανάγνωστο κείμενο, με αρκετά λάθη όμως και κακή επιμέλεια σε γενικές γραμμές. Αναφέρεται ότι πρόκειται για τη Β’ έκδοση του βιβλίου, αλλά δεν γνωρίζω περισσότερα για την Α’ έκδοση του έργου.

Η υπόθεση του βιβλίου εξελίσσεται στην Οθωμανική Θεσσαλονίκη κυρίως, από το 1908 και την Επανάσταση των Νεότουρκων έως το 1912 και την είσοδο του Ελληνικού στρατού στην πόλη. Πρωταγωνιστές είναι πολλοί και διάφοροι: Η Εβραϊκή οικογένεια Μπουρλά και κυρίως η γιαγιά Νόνα, ο πατέρας Σολομών, η κόρη Εσθήρ και οι γιοι Νταβίκος και Μωσέ. Ο μουσουλμάνος Μεχμέτ, κατάσκοπος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που έρχεται να εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη. Αλλά και ιστορικά πρόσωπα, όπως ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, η Ρόζα Εσκενάζη, ο Αβραάμ Μπεναρόγια, που επίσης παίρνουν μέρος στη δράση του έργου. Οι μοίρες των ηρώων θα τους φέρουν κοντά και θα μπλεχτούν οι ζωές τους σχηματίζοντας την πλοκή του έργου.

Έρωτες, δολοπλοκίες, δολοφονίες, ιστορικά γεγονότα, που επηρεάζουν τις ζωές των ηρώων, μικρά και μεγάλα συμβάντα σε ένα μίξερ με αποτέλεσμα, που εμένα προσωπικά δεν με εντυπωσίασε. Ο Εσκενάζη φαίνεται να έχει κάνει μια ιστορική μελέτη την οποία προσπάθησε να χωρέσει στην πλοκή του με τρόπο όμως, που δείχνει βεβιασμένος. Είναι νομίζω αυτή η μεγάλη δυσκολία στη συγγραφή ενός ιστορικού μυθιστορήματος, το να συνδυάσεις την ιστορία με την μυθοπλασία με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην φαίνεται η διαφορά και η ροή των γεγονότων να είναι τέτοια, ώστε το κείμενο να κυλάει ομαλά, χωρίς να νομίζεις ότι τη μια στιγμή διαβάζεις ιστορική μελέτη και την επόμενη μυθιστορηματικό πεζό.

Δεν είναι η πρώτη φορά, που στη Vivlioniki παρουσιάζεται έργο του Εσκενάζη, είχαμε δει παλαιότερα και ένα ακόμη βιβλίο του με τίτλο «Το άρωμα της πόλης«. Και εκεί, όπως και εδώ προσωπικά με ενοχλεί το χιούμορ βγαλμένο από βιντεοταινίες του ’80 και οι φωσκολικές περιγραφές και διάλογοι. Ειδικά στα σημεία, όπου περιγράφονται τα ρεψίματα και οι πορδές κάποιων ηρώων ή ο τρόπος, που τρώνε για να γελάσει ο αναγνώστης, σκέφτομαι τι μπορεί να σκεφτόταν ο συγγραφέας εκείνη τη στιγμή και αποφάσισε να βάλει τέτοια στοιχεία σε ένα μυθιστόρημα…

Στην εισαγωγή του έργου ο Εσκενάζη λέει πως αυτό είναι το πρώτο βιβλίο και θα ακολουθήσουν άλλα τέσσερα για να κλείσει η καταγραφή του 20ου αιώνα της Θεσσαλονίκης. Είμαι σίγουρος πως το επόμενο βιβλίο θα είναι καλύτερο, γιατί δύσκολα μπορώ να φανταστώ πόσο χειρότερο θα είναι…

Ένα μυθιστόρημα για τους ηττημένους Ζηλωτές

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Το άλας της γης

Συγγραφέας: Ισμήνη Καπάνταη

Έκδοση: Καστανιώτης (2002)

ISBN: –

Τιμή: –

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Η Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, αν και χρονικά αποτελεί τη μεγαλύτερη περίοδο ιστορικά της πόλης, δεν έχει να παρουσιάσει πολλά ιστορικά μυθιστορήματα, που να διαδραματίζονται σε αυτήν. Στη σημερινή ανάρτηση θα μιλήσουμε για ένα από αυτά, που μας μεταφέρει χρονικά στην εποχή του Κινήματος των Ζηλωτών και φυσικά στη Θεσσαλονίκη.

Η έκδοση, που έχω εγώ είναι μέτρια. Βέβαια το αντίτυπο το δικό μου είχε κυκλοφορήσει ως ένθετο της εφημερίδας Έθνος το 2012 και φαντάζομαι πως για λόγους οικονομίας η ποιότητα του χαρτιού είναι ψιλοάθλια. Το βιβλίο κυκλοφορεί σε πολύ καλύτερη έκδοση στα βιβλιοπωλεία από τον Καστανιώτη, με τιμή περίπου €13 και ISBN 960-03-3220-7.

Όπως ανέφερα και νωρίτερα, λίγα είναι τα μυθιστορήματα, που οι συγγραφείς τους τα τοποθετούν στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη. Στη Vivlioniki έχουμε παρουσιάσει στο παρελθόν ένα της Πηνελόπης Μαξίμου, που διαδραματίζεται στα χρόνια της άλωσης της Θεσσαλονίκης από τους Νορμανδούς και ένα του Νίκου Ματσούκα, που διαδραματίζεται, όπως και το σημερινό μυθιστόρημα, στα χρόνια του Κινήματος των Ζηλωτών. Κανένα από τα δύο δεν με είχε εντυπωσιάσει, οφείλω να ομολογήσω.

Το έργο της Καπάνταη ξεκινάει με μια μικρή εισαγωγή, όπου η συγγραφέας μιλάει για την ιστορία του Κινήματος των Ζηλωτών και τα γεγονότα, που το στιγμάτισαν από το 1342 έως το 1350 και την κατάληψη της πόλης από τα στρατεύματα του αυτοκράτορα Ιωάννη Καντακουζηνού.

Το έργο αποτελείται κυρίως από 3 μονολόγους, της Ξένης, του Μάρκου και της Μελανίας. Η Ξένη έχει βρεθεί στη Θεσσαλονίκη, ως φιλοξενούμενη στο σπίτι των Ευγενικών, αρχόντων της πόλης και μακρινών συγγενών της. Ο γιος της Μιχαήλ θα ηγηθεί του στρατού των Ζηλωτών, αλλά θα δολοφονηθεί μετά από προδοσία, θάνατο, που η Ξένη ποτέ δεν θα αποδεχτεί. Ηγετική φυσιογνωμία στο σπίτι των Ευγενικών η Ευγενία Ευγενικού, χαρακτήρας, που συζητιέται σε πολλά σημεία του βιβλίου. Ο Μάρκος είναι κι αυτός στην ηγετική ομάδα των Ζηλωτών, στον μονόλογό του χρονικά βρισκόμαστε μετά την ήττα του Κινήματος, ενώ προσπαθεί να σωθεί από τους διώκτες του. Η Μελανία είναι ξαδέρφη του Μάρκου και στον μονόλογό της χρονικά βρισκόμαστε αρκετά χρόνια μετά τα γεγονότα, ουσιαστικά η Μελανία με τη διήγησή της θα απαντήσει στα ερωτήματα, που μπορεί να έχει ο αναγνώστης καθώς διαβάζει το βιβλίο.

Σε πολλά σημεία χρησιμοποιούνται λέξεις, που υπήρχαν στην καθημερινότητα των Βυζαντινών, από ενδυμασίες, ονόματα λουλουδιών, αντικείμενα κα. Γενικά νομίζω ότι η προσπάθεια της Καπάνταη να μεταφέρει τον αναγνώστη στο κλίμα της εποχής είναι επιτυχής. Υπάρχουν αναφορές σε ιστορικά πρόσωπα, τα οποία κινούνται παράλληλα με τους πρωταγωνιστές του έργου.

Η γλώσσα είναι απλή, κατανοητή, με μια λυρικότητα σε κάποια σημεία. Υπάρχουν και στοιχεία αρχαίας τραγωδίας και στους τρεις μονολόγους, ενώ τραγικές μορφές θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν η Ξένη, ο Μάρκος και η Μελανία, ο καθένας για τους δικούς του λόγους. Χωρίς το κείμενο να γίνεται μελοδραματικό ή δακρύβρεχτο, η συγγραφέας νομίζω πετυχαίνει σε μεγάλο βαθμό την μεταφορά του κλίματος, που επικρατούσε. Το βιβλίο είναι μια ωδή στους ηττημένους του Κινήματος των Ζηλωτών.

Η Θεσσαλονίκη είναι παρούσα ως σκηνικό, δεν υπάρχουν τοπογραφικές αναφορές ιδιαίτερες, αλλά είναι ο τόπος, που διαδραματίζονται τα γεγονότα, τουλάχιστον τα περισσότερα. Οι Ζηλωτές άλλωστε αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα κομμάτια της ιστορίας της πόλης, τα οποία χρήζουν ακόμη μεγάλης έρευνας, αν και οι πηγές μας σχετικά με αυτά είναι λίγες και ίσως όχι αντικειμενικές.

Σε αντίθεση με τα άλλα δύο βιβλία, που αναφέρθηκαν και επίσης μας ταξίδεψαν στη Βυζαντινή Θεσσαλονίκη, αυτό μου άρεσε πολύ. Απρόσμενα πολύ θα έλεγα, καθώς ξεκίνησα να το διαβάζω με προκατάληψη εξαιτίας των προηγούμενων εμπειριών μου. Η Καπάνταη προσφέρει ζωντανές αφηγήσεις, δραματοποιεί όσο πρέπει το κείμενο και ψυχογραφεί τους πρωταγωνιστές της μοναδικά. Επιλέγει να αναφερθεί σε πολλά ζητήματα μέσα από τους μονολόγους, πολιτικά, κοινωνικά και θρησκευτικά και δεν πέφτει στην παγίδα, που έχουν πέσει πολλά ιστορικά μυθιστορήματα, να «αντιγράφει» πηγές και να τις προσαρμόζει στην πλοκή της. Από τα βιβλία, που θα πρότεινα σε κάποιον να το διαβάσει.

Από την Οθωμανική Σελανίκ στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Τα χρόνια ανάμεσα

Συγγραφέας: Βασίλης Τσιράκης

Έκδοση: Τόπος (2016)

ISBN: 978-960-499-167-9

Τιμή: Περίπου €13

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τον τελευταίο καιρό παρατηρείται ένας οργασμός συγγραφής ιστορικών μυθιστορημάτων σχετικά με τη Θεσσαλονίκη. Έχουμε άλλωστε επισημάνει πολλάκις, ότι είναι τέτοιο το παρελθόν αυτής της πόλης και ιδιαίτερα τα γεγονότα, που στιγμάτισαν την πόλη κατά τον 20ο αιώνα, που δεν γίνεται να περάσουν απαρατήρητα από τους συγγραφείς. Στη σημερινή ανάρτηση θα μιλήσουμε για ένα ολοκαίνουριο βιβλίο, που κυκλοφόρησε πρόσφατα και εξετάζει μυθιστορηματικά την ιστορία της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου κυρίως, ενώ πιάνει ελαφρώς και τα χρόνια της Κατοχής.

Η έκδοση είναι απλή, λιτή και όμορφη. Πλαστικοποιημένο εξώφυλλο, ευανάγνωστο κείμενο, δουλειά αξιοπρεπέστατη για μυθιστόρημα, χωρίς να ανεβάζει την τιμή στα ύψη. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχει αναφορά σε βιβλία, που συμβουλεύτηκε ο συγγραφέας για το βιβλίο, με τίτλο «Δάνεια-οφειλές». Προσωπικά μου άρεσε και το εξώφυλλο.

Τον Τσιράκη τον είχαμε γνωρίσει στη Vivlioniki με ένα άλλο έργο του, το «Σελανίκ«, το οποίο και αυτό είναι ιστορικό μυθιστόρημα, αλλά κινείται χρονικά στα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής Θεσσαλονίκης έως το 1916. Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι ο Τσιράκης πιάνει το νήμα από εκεί, που το άφησε και συνεχίζει την αναδρομή του στην ιστορία της πόλης.

Την ιστορική επιμέλεια του βιβλίου την έχουν αναλάβει ο Κώστας Παλούκης και ο πολύ γνωστός Γιάννης Γκλαρνέτατζης, του οποίου έργα επίσης έχουν παρουσιαστεί στη Vivlioniki (πατήστε εδώ και εδώ).

Η Θεσσαλονίκη είναι το κύριο μέρος, όπου διαδραματίζονται τα περισσότερα γεγονότα, αν και παράλληλα γίνονται και αναφορές σε μέρη άλλα, στα οποία διαδραματίστηκαν σπουδαίες στιγμές της παγκόσμιας ιστορίας και επηρέασαν ίσως έμμεσα και την ζωή στην πόλη μας (πχ η Μόσχα μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, η Ισπανία του Εμφυλίου Πολέμου κα). Υπάρχουν πολλές τοπογραφικές αναφορές και φυσικά πάρα πολλά ιστορικά γεγονότα της πόλης.

Υπάρχουν πολλοί πρωταγωνιστές, των οποίων η ζωές συνδέονται με κάποιον τρόπο. Η Δάφνη, ο Στέφανος, ο Ελιάν και ο Αλέξανδρος είναι οι κυριότεροι, μια γενιά, που καταστράφηκε από την ιστορία, λόγω των πολέμων και των οικονομικών δυσκολιών. Κάποιοι είναι πρόσφυγες, κάποιοι ντόπιοι Θεσσαλονικείς, χριστιανοί, εβραίοι, βενιζελικοί και αντιβενιζελικοί κοκ. Γενικά ο Τσιράκης προσπαθεί να χωρέσει τους πάντες στην ιστορία του.

Ιδιαίτερα έντονη είναι η πολιτική χροιά στο βιβλίο, όπου υπάρχει μία αγιοποίηση και ηρωοποίηση της Αριστεράς και των μελών της, φέρονται να έχουν το αλάθητο του Πάπα. Αλλά στα μυθιστορήματα ο καθένας μπορεί να γράφει ό,τι θέλει και όπως θέλει.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι ότι ο Τσιράκης βάζει τους πρωταγωνιστές του να συναντώνται και να μιλάνε με μεγάλες ιστορικές μορφές, δεν παρακολουθούν απλά τα γεγονότα, αλλά έρχονται σε επαφή με άτομα όπως ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, ο Νίκος Ζαχαριάδης και άλλους πολλούς. Μου θύμισε λίγο την ταινία Φόρεστ Γκαμπ, όπου ο συμπαθής πρωταγωνιστής της συναντά σπουδαίες ιστορικές φυσιογνωμίες.

Η αφήγηση μοιάζει σε μεγάλο βαθμό με αυτήν στο Σελανίκ. Δυστυχώς και εδώ μου φαίνεται πως ο Τσιράκης κάνει μεγάλη προσπάθεια να στριμώξει τα γεγονότα στη ροή της ιστορίας του. Για παράδειγμα για να περιγράψει την τοπογραφία και την εικόνα της Θεσσαλονίκης κατά τις αρχές της δεκαετίας του 1930, βάζει τον Στέφανο να περπατά όλη την πόλη σε μια περιγραφή 7 σελίδων. Υπάρχουν αναφορές σχεδόν σε όλα τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα πάντως, από την έλευση και την εγκατάσταση των προσφύγων έως το Ολοκαύτωμα των Εβραίων Θεσσαλονικέων.

Προσωπικά δεν ξετρελάθηκα με το βιβλίο, αλλά μου άρεσε σίγουρα περισσότερο από το Σελανίκ. Για τα δικά μου γούστα βρήκα αρκετές από τις ατέλειες του Σελανίκ, αλλά σαν υπόθεση, μου άρεσε περισσότερο. Το τέλος του βιβλίου είναι συγκινητικό, κάποιες περιγραφές έχουν ιδιαίτερη ζωντάνια και αν κάποιος αναζητεί μία ξενάγηση στο παρελθόν της πόλης με λογοτεχνική χροιά, νομίζω ότι θα απολαύσει το βιβλίο.

Η Θεσσαλονίκη στη σκιά των πεταλούδων

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Στη σκιά της πεταλούδας

Συγγραφέας: Ισίδωρος Ζουργός

Έκδοση: Πατάκη (2005)

ISBN: 960-16-1498-2

Τιμή: Περίπου €22

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Στη σημερινή ανάρτηση θα μιλήσουμε για ένα από τα πιο γνωστά μυθιστορήματα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας των τελευταίων χρόνων. Πρόκειται για το έργο, το οποίο έκανε τον Ζουργό γνωστό στο ευρύτερο κοινό και ο κόσμος αποκαλεί «πεταλούδα» σκέτα.

Η έκδοση είναι απλή και όμορφή, χωρίς φωτογραφίες. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν κάποιες σημειώσεις, χρήσιμες κατά την ανάγνωση, καθώς και πηγές βιβλιογραφίας, που χρησιμοποίησε ο συγγραφέας. Στο τέλος του βιβλίου επίσης υπάρχει και το σημείωμα του συγγραφέα, στο οποίο περιγράφει αυτός το τι θα ήθελε να πει με το κείμενό του.

Το έργο χωρίζεται σε 5 ευδιάκριτα μέρη. Η Αυλαία μοιάζει με τον πρόλογο ενός κειμένου, τα τρία επόμενα είναι το κύριο θέμα και ο Κομμός-Έξοδος ο επίλογός του. Σε αυτά τα μέρη, τα κεφάλαια δεν χωρίζονται με τίτλους, αλλά επίσης είναι εμφανώς διαχωρισμένα.

Πρόκειται για ένα ιστορικό μυθιστόρημα, το οποίο ξεκινάει στα τέλη του 19ου αιώνα και φτάνει έως τις ημέρες μας. Χώρος κύριας δράσης των γεγονότων, η Μακεδονία και πιο συγκεκριμένα η Δυτική Περιοχή με επίκεντρο την Κοζάνη και το Βελβεντό και φυσικά η Θεσσαλονίκη. Ένας άντρας και μία γυναίκα βρίσκονται τυχαία έγκλειστοι σε ένα ασανσέρ και ξετυλίγεται το παρελθόν των οικογενειών τους.

Η ιστορία εξελίσσεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα σε χρόνο και χώρο. Το ένα είναι το σήμερα, όπου ο Μάρκος και η Ελένη βρίσκονται κλεισμένοι σε ανελκυστήρα σημερινής οικοδομής του κέντρου. Το άλλο είναι με επίκεντρο την Κοζάνη και το Βελβεντό, όπου ζει κυρίως ένας κλάδος της οικογένειας της Ελένης. Το τρίτο είναι με επίκεντρο την Θεσσαλονίκη και τα δυτικά της περίχωρα, όπου ζει ένας κλάδος οικογένειας του Μάρκου.

Ο Ζουργός γράφει ότι το βιβλίο του είναι για τους ηττημένους της ζωής. Για αυτούς, που τα όνειρά τους έμειναν στη μέση ίσως, μπορεί από δικά τους λάθη, μπορεί από τις συνθήκες που βίωσαν και από την ιστορία του τόπου και των γύρω ανθρώπων. Οι πάρα πολλοί πρωταγωνιστές του βιβλίου, κουβαλούν το παρελθόν των οικογενειών τους και των τόπων, όπου βιώνουν. Δεν γράφουν ιστορία, ανήκουν στις αναρίθμητες μάζες, που την ζούνε απλά και δεν μπορούν να αντισταθούν στο πέρασμά της, ούτε να τη διαμορφώσουν. Οι ιστορίες, αν και ανεξάρτητες μεταξύ τους, θα συναντηθούν τελικά στο ασανσέρ μιας πολυκατοικίας της Θεσσαλονίκης, ενώ νομίζω ότι υπάρχει και ένα ακόμη σημείο, μια στιγμή κατά την περίοδο της Κατοχής, στο Βελβεντό, όπου μέλη των δύο οικογενειών έρχονται κοντά και ίσως να συναντιούνται.

Η γραφή του είναι σε κάποια σημεία εκπληκτική, με συνεχή ροή, περιγραφές λυρικές, ρεαλιστικές, ωμές όπου χρειάζεται. Ο Ζουργός πλάθει με δεξιοτεχνία τους χαρακτήρες του, χωρίς να προσπαθεί να φτιάξει ιδανικούς ανθρώπους, όλοι τους έχουν λάθη και σωστά, ακόμη και οι χειρότεροι αυτών. Ξεπερνάει δε με ευκολία τα προβλήματα και τους κινδύνους, που έχουν τα ιστορικά μυθιστορήματα, δηλαδή δεν έπιασε ένα ιστορικό βιβλίο να αντιγράψει τα γεγονότα και να κολλήσει τους ήρωές του, αλλά πρόσωπα και ιστορία κολλάνε άψογα, χωρίς να φαίνεται πουθενά, ότι έχουν χρησιμοποιηθεί ιστορικές πηγές. Παρά το ότι ο συγγραφέας λέει ότι οι ήρωες ηττήθηκαν, αναδεικνύεται σε πολλά σημεία το μεγαλείο του ανθρώπου, αυτού, που από το πουθενά βρίσκει δύναμη να συγχωρέσει, να αγαπήσει, να βοηθήσει. Είναι δε τόσοι πολλοί οι βασικοί πρωταγωνιστές, που ο αναγνώστης μοιραία όλο και κάποιον θα βρει να παρομοιάσει με τον εαυτό του.

Η εικόνα της Θεσσαλονίκης, που παρουσιάζεται είναι κυρίως αυτή του Μεσοπολέμου και έπειτα. Νομίζω ότι ο Ζουργός καταφέρνει να την αποδώσει με αρκετή λεπτομέρεια και προσοχή, δίνοντας όχι μόνο τοπογραφικά στοιχεία της πόλης, αλλά και τον αέρα, που επικρατούσε. Κυρίως μιλάμε για την περιοχή του ιστορικού κέντρου, της γειτονιάς γύρω από το Τουρκικό Προξενείο, του Βαρδάρη και της Άνω Πόλης.

Προσωπικά το βιβλίο μου άφησε μια περίεργη εντύπωση. Νιώθω ότι εάν είχε τελειώσει περίπου στη σελίδα 500, θα μπορούσα να το συγκρίνω με την Μεγάλη Πλατεία του Μπακόλα. Άλλωστε κάποιοι από τους ήρωες του Ζουργού μπορεί να συναντήθηκαν με αυτούς του Μπακόλα. Ο συγγραφέας όμως επιλέγει να προχωρήσει μέχρι σήμερα και το περίεργο είναι ότι το χρονικό διάστημα, που αυτός έζησε και περιγράφει, είναι το πιο αδύναμο για μένα. Το τέλος του επίσης δεν με εντυπωσίασε. Σε γενικές γραμμές σίγουρα μου άρεσε, αλλά πιστεύω ότι το τέλος, επειδή αφήνει και την τελική γεύση στον αναγνώστη, αδικεί το υπόλοιπο κείμενο, το οποίο ακουμπάει τον χαρακτηρισμό του αριστουργήματος. Σίγουρα όμως αξίζει να διαβαστεί.

Ένα ακόμη ιστορικό μυθιστόρημα, για την Θεσσαλονίκη στα τέλη του 19ου αιώνα

ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τίτλος: Las Incantadas, αταξίδευτη μαγεμένη

Συγγραφέας: Μανώλης Γκουνάγιας

Έκδοση: Αφοί Κυριακίδη (2012)

ISBN: 978-960-467-406-0

Τιμή: Περίπου €8

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Όπως έχουμε πει και σε άλλες παλαιότερες αναρτήσεις, η ιστορία της Θεσσαλονίκης είναι τέτοια, που έχει εμπνεύσει πολλούς συγγραφείς να γράψουν μια σειρά από λογοτεχνικά κείμενα. Συνήθως η φόρμα των έργων αυτών, είναι να υπάρχει ένας πρωταγωνιστής και να παρακολουθούμε την ζωή του, παράλληλα με τις αλλαγές που συμβαίνουν στην Θεσσαλονίκη. Ένα τέτοιο βιβλίο είναι και αυτό για το οποίο θα μιλήσουμε σε αυτήν την ανάρτηση.

Η έκδοση είναι συμπαθητική, καλή θα την έλεγα. Υπάρχει ένα όμορφο πλαστικοποιημένο εξώφυλλο, διάφορες φωτογραφίες εποχής και κείμενο ευανάγνωστο. Στο τέλος υπάρχει βιβλιογραφία και πηγές, που βοήθησαν τον συγγραφέα στο να γράψει το κείμενο.

Πρωταγωνιστής του βιβλίου αυτού είναι ο Αστέρης, ένας Έλληνας της Θεσσαλονίκης. Το χρονικό πλαίσιο στο οποίο κινείται η ιστορία, είναι από την ημέρα που έφτασε στην Θεσσαλονίκη ο Miller, ο Γάλλος που απέσπασε τις μορφές των «Μαγεμένων» και τις μετέφερε στην Γαλλία, μέχρι την ημέρα απελευθέρωσης της πόλης, το 1912. Μέσα σε αυτά τα χρόνια, παρακολουθούμε πολλά, σπουδαία γεγονότα, που επηρέασαν ως ένα βαθμό, άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο, την ιστορία της πόλης. Από την αφαίρεση των Ειδώλων, όπως είπαμε, μέχρι των αναβρασμό των Βουλγάρων ενάντια στο Πατριαρχείο, το φαινόμενο της ληστείας στους ορεινούς όγκους, την αποτυχημένη επανάσταση στο Λιτόχωρο, την σφαγή των Προξένων, την επανάσταση των Νεότουρκων και τον τορπιλισμό του θωρηκτού Φετχί-Μπουλέντ και τέλος την απελευθέρωση της πόλης. Τον Αστέρη τον γνωρίζουμε αρχικά παιδί και στο τέλος είναι οικογενειάρχης με 4 παιδιά και πολλά εγγόνια.

Σύμφωνα με τον πρόλογο του βιβλίου, ο συγγραφέας έχει πάρει το ερέθισμα για να γράψει αυτό το έργο, από ένα βιβλίο του Άρη Παπάζογλου, μια μελέτη αφιερωμένη στις Μαγεμένες, για την οποία έχουμε μιλήσει στο παρελθόν στην Vivlioniki. Μεγάλο μέρος του βιβλίου περιγράφει τα γεγονότα, από την άφιξη του Miller μέχρι την ημέρα που έφυγε από την Θεσσαλονίκη με τα γλυπτά. Οι σελίδες αυτές είναι βγαλμένες από το βιβλίο του Παπάζογλου, καθώς στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό σε αυτές. Στη συνέχεια φαίνεται ότι ο συγγραφέας κατάλαβε ότι το κείμενό του ήταν μικρό, οπότε προσπάθησε να βάλει στην ιστορία και άλλα γεγονότα, όπως πχ το κεφάλαιο για τον Αυτοκράτορα της Γαλλίας Ναπολέων Γ’ Βοναπάρτη, το οποίο μοιάζει να είναι εντελώς άσχετο.

Ακολουθεί η ζωή του Αστέρη στα βουνά ως ληστής, η επιστροφή του στην Θεσσαλονίκη και η δημιουργία της οικογένειάς του. Τα ιστορικά γεγονότα για τα οποία μιλήσαμε νωρίτερα, δεν κυλάνε ομαλά μέσα στην ιστορία, όπως γίνεται για παράδειγμα στην Μεγάλη Πλατεία του Μπακόλα, αλλά μοιάζουν να «σπρώχνονται» με βία να κολλήσουν στην πλοκή του έργου. Επίσης κάποια από τα όσα αναφέρονται είναι ιστορικά λανθασμένα (πχ τα όσα αναφέρονται για τον τορπιλισμό του Φετχί-Μπουλέντ).

Το ύφος γραφής είναι απλό και κατανοητό σε όλους. Ο έκδηλος ερασιτεχνισμός, προσωπικά δεν με απογοητεύει, πιστεύω ότι καλό είναι να προσπαθεί κάποιος να γράψει ένα βιβλίο και ας μην βγει αριστούργημα το κείμενό του. Από εκεί και πέρα, σίγουρα έχουν γραφτεί πολύ καλύτερα και πολύ πιο ενδιαφέροντα μυθιστορήματα.

Όταν αγόρασα το βιβλίο, νόμιζα ότι το κείμενο θα ήταν όλο για τις Μαγεμένες. Μετά που το διάβασα, πιστεύω ότι είναι ένα καλό βιβλίο για εφήβους, μια πρώτη προσέγγιση στα γεγονότα εκείνης της εποχής, που αναφέρονται στο βιβλίο. Αν κάποιος ενδιαφέρεται να μάθει περισσότερα για αυτά τα γεγονότα, υπάρχουν πολλά ιστορικά βιβλία, πάρα πολύ καλογραμμένα. Το έργο αυτό του Γκουνάγια είναι ένα ξεκούραστο κείμενο, σύντομο, εύκολο στο διάβασμά του, το οποίο προφανώς και δεν θα διδάξει ιστορία της πόλης.

Εν κατακλείδι, είναι μια προσπάθεια, που θα μπορούσε να είναι πολύ καλύτερη.